Ég skrifaði eftirfarandi athugasemd við þessa frétt inni á Vísi. Fréttin heitir „Mögulega stærstu mótmæli Íslandssögunnar“.

                                              ***************

Þann 4. október haustið 2010 voru fyrstu tunnumótmælin haldin á Austurvelli. Völlurinn og öll sund umhverfis hann voru pökkuð af fólki. Öll bílastæði umhverfis miðborgina voru yfirfull og umferðaröngþveiti í nærliggjandi götum. Þeir sem sáu yfir miðbæinn töluðu um endalaust mannhaf hvert sem litið var á og umhverfis Austurvöllinn.

Framan af síðasta kjörtímabili var ekkert “smart“ að mótmæla þó þá sæti stjórn sem sveik flest sín loforð. Af sanngirnisástæðum skal það tekið fram að Vinstri grænir gengu þó mun lengra í því að svíkja sín kosningaloforð en Samfylkingin.

En áfram um tunnumótmælin 4. október haustið 2010 af því að það var altalað á þeim tíma að mannfjöldinn var talaður umtalsvert niður af lögregluyfirvöldum, fjölmiðlum og þeirri fjármálaklíku sem stýrir samfélaginu á bak við tjöldin. Þessir sömu, svo og nytsömu og stundum saklausu verkfærin þeirra, orga nú um lífsnauðsynleg tilefni núverandi mótmæla og nauðsyn nýrra kosninga.

Haustið 2010 orguðu þessir um dauða og djöful tunnumótmælanna sem var haldið fram að væri stýrt af Sjálfstæðisflokknum. Enginn spyr um það hvaða fjármálaöfl eða pólitíska forréttindastétt stýrir núverandi mótmælum. Ég hef a.m.k. ekki séð háværar raddir um ágiskanir þó þær ættu að blasa við.

Þegar dans bæði samfélagsmiðlanna og gamalgrónari miðla er skoðaður þá finnst mér eðlilegt að fólk spyrji sig af hverju ætli það sé sem það er látið sem sambærilega stór mótmæli hafi aldrei farið fram? Annað sem mér finnst ástæða til að fólk velti fyrir sér er hvort það telji virkilega að við værum eitthvað betur stödd með stjórnina sem kom í veg fyrir það að uppgjörið sem hún lofaði færi fram og lagði grunninn að því niðurrifi sem við höfum haldið áfram að upplifa á þessu kjörtímabili.

Mér finnst sjálfsagt að það verði tekið til í núverandi ríkisstjórn en mér finnst líka sjálfsagt að það verði tekið til í stjórnmálunum almennt eins og Rannsóknarskýrslan, sem var hundsuð af síðustu ríkisstjórn, leiddi svo skýrt og greinilega í ljós. Mér finnst það reyndar mikilvægara að fólk horfist í augu við þá staðreynd en en að það rifji upp mótmælin gegn Jóhönnustjórninni þann 4. október 2010.

Es: Þeir sem hafa áhuga á því geta gert það hér:http://raksig.blog.is/blog/raksig/entry/1116202/

	„Bless, bless“
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Fyrir rúmri viku síðan birti ég skrif hér á þessum vettvangi sem ég gaf heitið Pólitískt krabbamein. Þar fjallaði ég um óheiðarleika þeirra sem halda því fram að þjóðin hafi möguleika á að kjósa um inngöngu Íslands í Evrópusambandið að inngönguferlinu loknu. Meðal þeirra sem skrifuðu athugasemdir við þetta blogg eru Snorri Hansson.

Það sem hann skrifar er svo athyglisvert að ég ákvað að gera um það sérstaka færslu. Hér er upphafið:

Forvitni mín var vakin. Ég byrjaði á því að fylgja slóðinni sem Snorri bendir á hér að ofan og fann bæklinginn. Bæklingurinn, sem kom út í júní árið 2011, er bæði stuttur og læsilegur.

Það er þess vegna eðilegt að spyrja sig af hverju þessi bæklingur var ekki þýddur á íslensku sama ár og hann kom út. Þeir sem eru læsir á ensku geta lesið hann núna á slóðinni sem Snorri vísar á en hún er hér. Það sem hann segir um tilefni þess að bæklingurinn var saminn og gefinn út kemur fram á nokkrum stöðum í bæklingnum:

En Snorri heldur áfram og vísar í orð hans til rökstuðnings því að stækkunarstjóri ESB hafði tilefni til að „víta Össur Skarphéðinsson fyrir afglöp í starfi við inngönguferli íslands að sambandinu“ (sjá hér).

Í þessu svari setur Snorri hluta textans fram á ensku þannig að það er auðvelt að finna hann í bæklingnum og er ekki annað að sjá að hér sé um ræða góða þýðingu og hárrétta túlkun á því sem segir á bls. 9:

 (Það er hægt að klikka á þessa mynd til að stækka hana)

Það er er margt fleira í þessum bæklingi sem væri alveg þess virði að fara nánar út en það er full ástæða til að taka undir orð Snorra Hanssonar þar sem hann segir: „Ég bið fólk um að lesa þetta skjal vandlega ef það hefur minnsta áhuga á hver sannleikurinn er.“ (sjá hér) Ég las bæklinginn alveg aftur á öftustu blaðsíðu og þar rakst ég á slóð sem var mælt með fyrir þá sem vildu vita meira. Hún er hér.

Eitt af því sem hlýtur að vekja athygli í texta bæklingsins sem kemur fram á myndinni hér að ofan er málsgreinin: „The term “negotiation” can be misleading“ (sjá hér). Það hvað liggur á bak við það sem aðildarsinnar hafa viljað þýða sem samningaviðræður í stað aðildarviðræðna er útskýrt hér:

(Þennan texta er að finna hér)

Það er fróðlegt að fylgja slóðinni sem er á öftustu síðu bæklingsins og lesa nánar um það sem sumir hafa viljað kalla samningaviðræður í stað aðildarviðræðna. Af því sem hefur verið birt hér væri kannski miklu nær að kalla þetta ferli innlimunarviðræður. Það er líka forvitnilegt að lesa framhaldið en þar eru fyrst reglurnar og svo „Steps towards joining“. Þar er hvergi minnst á þjóðaratkvæðagreiðslu í lok innlimunarferlisins.

Aftur á móti segir í upphafi þessara leiðbeininga að skilyrði aðildar séu m.a. þau að hafa jáyrði borgaranna sem kemur fram í samþykki þjóðþingsins eða þjóðaratkvæðagreiðslu. 

(Þennan texta er að finna hér)

Mér sýnist enginn vafi leika á því að síðasta ríkisstjórn hafi komist að þeirri niðurstöðu að hafa af þjóðinni þjóðaratkvæðagreiðsluna. Líklegasta skýringin er sú að hún hafi óttast það að þjóðin myndi hafna því að vilja ganga inn í Evrópusambandið. Samkvæmt því sem Vigdís Hauksdóttir heldur fram í nýjustu bloggfærslu sinni voru þau atriði Rammaáætlunarinnar, sem nú er rifist um á Alþingi, notuð sem gjaldmiðill í samskiptum fyrrverandi ríkisstjórnarflokka til að ESB-málið yrði ekki stöðvað (sjá hér).

Miðað við það sem þar kemur fram hefur þetta átt sér stað eftir að aðildarviðræðurnar strönduðu á landbúnaðar- og sjávarútvegsköflunum. Vigdís vitnar beint í dagbókarfærslur Össurar Skarphéðinssonar sem hann gaf út í bókinni, Ár drekans. Í færslu frá 24. mars 2012 segir hann: „Það er á flestra vitorði að ég lít á rammann sem tryggingu fyrir því að VG stöðvi ekki ESB-málið.“ Össur Skarphéðinsson ber væntanlega öðrum fremur meginábyrgð á því pólitíska meini sem, það sem hann kallar, „ESB-málið“ er orðið. 

Hins vegar er það alveg ljóst að hvorki Steingrímur J. Sigfússon né Jóhanna Sigurðardóttir eru saklaus. Þau Jóhanna Sigurðardóttir og Össur Skarphéðinsson skrifuðu undir það sem mér sýnist megi kalla umsóknarnefnu sumarið 2009 (sjá umsóknina hér). Áður höfðu þau náð fram meiri hluta samþykki á Alþingi með þvingunum sem formenn beggja stjórnarflokka áttu aðild að:

Sagði Ásmund­ur Ein­ar, að dag­inn sem  at­kvæðagreiðslan var í þing­inu um mitt síðasta ár hefði Jó­hanna Sig­urðardótt­ir, for­sæt­is­ráðherra, setið í þing­hús­inu og kallað hvern þing­mann Vinstri grænna á fæt­ur öðrum inn á teppið til sín og sagt þeim, að ef þeir samþykktu til­lögu um svo­nefnda tvö­falda þjóðar­at­kvæðagreiðslu og slík til­laga yrði samþykkt, þá væri fyrsta vinstri­stjórn­in sprung­in. (sjá hér)

Þeir sem kusu Samfylkinguna vorið 2009 gerðu það væntanlega allir vegna draumsins um Evrópusambandið þó það sé óvíst að allir kjósendur flokksins hafi séð það fyrir að aðildarumsókn yrði send af stað án undangenginnar þjóðaratkvæðagreiðslu.

(Myndin er samsett út tveimur verkum Jónasar Viðars (1962-2013))

Hins vegar er það nokkuð víst að þeir sem kusu Vinstri græna sáu kosningasvik Steingríms J. Sigfússonar alls ekki fyrir enda neitaði hann því í þrígang í kosningasjónvarpi Sjónvarpsins kvöldið fyrir kosningar (sjá hér) að það kæmi til „greina að hefja undirbúning að því að sækja um“.

Nokkrum dögum síðar mynduðu Samfylkingin og VG ríkisstjórn og ákváðu strax að sækja um aðild að Evrópusambandinu. Þingsályktunartillaga um það var lögð fram strax í maí. Stjórnarflokkanir höfnuðu tillögu um að haldin yrði þjóðaratkvæðagreiðsla. Í framhaldi af samþykkt þingsályktunartillögunnar var aðildarumsókn send til Brussel. Síðan hófust aðlögunarviðræðurnar. (sjá hér)

Það eru ekki aðeins kjósendur Vinstri grænna sem sneru baki við flokknum, eins og kosningatölurnar sýndu vorið 2013, heldur klofnaði flokkurinn með þeim afleiðingum að fimm þingmenn yfirgáfu hann. Andstaðan við inngöngu í Evrópusambandið var ekki eina ástæðan en hins vegar er útlit fyrir að það sé draumurinn um aðild sem heldur stjórnarandstöðunni svo þétt saman að þó hún telji: Samfylkingu, Vinstri græna, Bjarta framtíð og Pírata þá kemur hún fram sem einn flokkur. 

Einhverjir hafa viljað halda því fram að með bréfi Gunnars Braga Sveinssonar sé möguleg innganga í Evrópusambandið út úr myndinni. Það er því miður ekki svo gott. Væntanlega hafa flestir áttað sig á þessu ekki seinna en með nýjustu yfirlýsingu formanns Sjálfstæðisflokksins (sjá hér).

Þeir sem hafa rýnt lengst og gleggst í flokkapólitíkina rekur eflaust minni til þess að Bjarni Benediktsson hefur alls ekki verið svo fráhverfur inngöngu í Evrópusambandið heldur þvert á móti mælt með henni. Þetta var í grein sem hann skrifaði ásamt Illuga Gunnarssyni, núverandi menntamálaráðherra, í desember árið 2008 (sjá hér). Á þeim tíma var Bjarni Benediktsson formaður utanríkismálanefndar (sjá hér).

Það er svo nauðsynlegt að skoða það, sem einhverjir kunna að telja stefnubreytingu hjá núverandi fjármála- og efnahagsráðherra, í samhengi við annað sem hefur verið að eiga sér stað á stjórnarheimilinu. Núverandi stjórnarandstaða hefur myndað fylkingu sem sú sem þetta skrifar er sannfærð um að snúist um inngöngu í Evrópusambandið. Ef mark er takandi á skrifum Össurar Skarphéðinssonar eru það einkum tvær konur sem standa í stafni hennar (sjá hér).

Það er ekki bara Össur sem lætur sig dreyma enda vísar hann hér í það sem Hallgrímur Helgason setti upp á Fésbókarsíðu sinni sem „draumaríkisstjórn“ (sjá hér). Þar er Katrín Jakobsdóttir nefnd sem forsætisráðherra og Birgitta Jónsdóttir sem utanríkisráðherra. Miðað við fylgi Pírata í skoðanakönnunum fannst Gunnari Smára Egilssyni ástæða til að benda á að það væri nær að forsætisráðherraembættið félli þeim í skaut. Birgitta tekur óbeint undir þann draum (sjá hér):

Eins og sjá má, bæði í fréttinni sjálfri og í úrklippunni úr henni hér að ofan, þá eru það stjórnarskrárdrög Stjórnlagaráðs sem er helsta baráttumál Birgittu. Þ.e. stjórnarskrárdrögin þar sem segir í 111. grein: „Heimilt er að gera þjóðréttarsamninga sem fela í sér framsal ríkisvalds til alþjóðlegra stofnana sem Ísland á aðild að“ (sjá hér). 

Þeir, sem hafa barist og berjast enn fyrir því að ákvæði af þessu tagi verði tekið upp í gildandi Stjórnarskrá með einhverju hætti, neita því jafnan að ástæðan að baki ástríðu þeirra tengist Evrópusambandinu. Að sjálfsögðu mega þeir gera það en um leið þá stimpla þeir sig óheiðarleikanum. Það liggur nefnilega í augum uppi að það sækist enginn eftir því að taka upp heimild, í stjórnarskrá fullvalda þjóðar, til valdasals svona „af því bara“! 

Með grein Bjarna Benediktssonar þá hefur hann fært okkur skýringu á því hvers vegna Sjálfstæðisflokkurinn er ekki lengur helsti “óvinur“ þeirra flokka sem mörgum var tamt að telja til vinstri. Sú samstæða fylking, sem þessir flokkar hafa myndað í núverandi stjórnarandstöðu, hefur þvert á móti snúið blaðinu svo hraustlega við að fulltrúar hennar hafa séð tilefni til að hrósa formanni þess flokks sem þeir kenndu áður alfarið um efnahagshrunið haustið 2008. (Myndin sem er sett hér sem dæmi er tekin héðan)

 
Hinn nýi “óvinur“ er Framsóknarflokkurinn. Aðförin sem stjórnarandstöðufylkingin, og sá háværi minnihluti sem nærist í skjóli hennar, stendur fyrir er svo ofsafengin og lágkúruleg að minnir helst á svæsnustu eineltismál. Þar verður allt að vopni og orðbragðið og aðferðirnar slíkar að það varðar sálarheill þjóðar að þetta fólk horfist í augu við það að það eru stærri og alvarlegri hlutir sem skipta kjósendur meira máli en það hvort þessari “hatursdeild“ takist að sprengja ríkisstjórnina til að hún komist í samstarf með Sjálfstæðisflokknum.

Miðað við það sem Bjarni Benediktsson hefur sett fram er ljóst að hann er tilbúinn til samstarfsins. Hvort þjóðfélagsástandið verður keyrt til sambærilegrar stöðu og Grikkir búa við nú undir forsæti Guðmundar Steingrímssonar, Katrínar Jakobsdóttur eða Birgittu Jónsdóttur skiptir hann væntanlega ekki öllu.

Það skiptir hins vegar máli fyrir lífskjör almennings í landinu að þessi hugmynd verði aldrei að veruleika! Þess vegna er brýnt að kjósendur rýni vel og rækilega í það hvaða ásetningur liggur í þeirri hatursfullu og ruglingslegu umræðu sem hefur verið haldið að þeim alltof, alltof lengi. Svo lengi að sumir hafa hreinlega gefist upp!

Það er tilfinning þeirrar sem þetta skrifar að sá ásetningur varði innlimum landsins í Evrópusambandið meira en nokkuð annað. Innlimum sem gæti m.a. komið sér vel fyrir stjórnmálamenn sem láta sig dreyma um vinnu að þingferli loknum innan stofnana sambandsins. Áherslan varðar þar af leiðandi sérhagsmuni þeirra sjálfra þar sem fyrrverandi þingmönnum hefur gjarnan reynst erfitt að fá vinnu þegar þingferli lýkur.

Innlimunin þjónar þó ekki síður sérhagsmunum kaupsýslumanna og fjármagnseigenda. Það eru ekki aðeins innlendir kaupahéðnar heldur líka erlendir sem gætu t.d. keypt framleiðsluréttinn á mjólk og kjöti ásamt vatnsnýtingar- og veiðiréttindi. Einhverjir prófessorar yrðu væntanlega líka á grænni grein. A.m.k. á meðan þeir héldu uppi áróðri um gæði sambandsins. Hins vegar sjáum við það á örlögum annarra „jaðarríkja“ innan Evrópusambandsins að það mun kreppa enn frekar að lífskjörum almennings með auknu atvinnuleysi og enn meiri fátækt.

Því miður hafa lífskjör margra hópa versnað töluvert hér á landi á síðustu árum og fleiri bæst við sem hafa sáralitla möguleika til að bæta stöðu sína. Þess vegna er það auðvitað með ólíkindum að enginn stjórnmálaflokkur hafi tekið af skarið og sagt það fullum fetum að meginskýringin sé sú að átökin um það hvort við eigum að standa innan eða utan Evrópusambandsins taki bara allan þeirra tíma og orku, þrátt fyrir allt!

	Þjóðaratkvæði samhliða kosningum
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Þeir eru ófáir sem hafa áttað sig á því að í reynd eru það fjármagnseigendur sem hafa enn einu sinni komið ár sinni þannig fyrir borð að þeir stjórna því sem þeir vilja ráða. Frá heimsstyrjöldinni síðari hafa þeir byggt upp og/eða yfirtekið ýmis konar samtök sem á yfirborðinu var ætlaður annar tilgangur. Þetta á m.a. við um Evrópusambandið sem öllum má vera ljóst að eru hagsmunasamtök fjármagnsins þó öðru sé gjarnan haldið á lofti.

Erpur Eyvindsson, sem hefur listamannsnafnið Blaz Roca, orðar þetta ágætlega þar sem hann segir ESB vera klúbb „gömlu nýlenduherranna“ sem eru búnir að loka sig af innan tollamúra:

Hann bætir því svo við að þar af leiðandi geti þeir sem eru alþjóðasinnaðir aldrei verið fylgjandi Evrópusambandinu. Erna Bjarnadóttir bendir á að sambandið taki fyrst og fremst mið af hagsmunum stóru iðnríkjanna í Mið-Evrópu í reglugerðarverki sínu. Hún segir það líka fráleitt að halda að skipting auðlindanna væri betur komið í höndunum á embættismönnum í Brussel:

Halldóra Hjaltadóttir er formaður Ísafoldar sem er ungliðahreyfing þeirra sem segja NEI við ESB. Hún segir margar ástæður vera fyrir því að hún er á móti mögulegri inngöngu Íslands í Evrópusambandið. Í fyrsta lagi tekur hún nokkuð í sama streng og Erna þar sem hún nefnir að Íslendingar myndu tapa stjórn yfir auðlindum landsins. Hún bendir líka á að með inngöngu muni lög Evrópusambandins „trompa“ öll íslensk lög þar með talið sjálfa Stjórnarskrána. Hún dregur það svo fram að ef mið er tekið af núverandi hagvexti þá myndu Íslendingar þurfa „að greiða með sér allt upp í 14 milljarða á ári umfram það sem Ísland fengi frá Evrópusambandinu“.

Gunnlaugur Jónsson er e.t.v. þekktastur í netheimum fyrir grein sína Banani segir meira en 40 orð. Í upphafi viðtalsins tekur hann fram að þær séu margar ástæðurnar fyrir því að hann er á móti mögulegri inngöngu Íslands í Evrópusambandið. Sú sem hann gerir grein fyrir hér er sú að það hefur sýnt sig að það er almennt óskynsamlegt að safna of miklu valdi á einn stað. Hætturnar sem liggi í slíku fyrirkomulagi, segir hann að komi m.a. fram í bókinni Leiðin til ánauðar eftir Friedrich von Hayek. Þetta verk kom út árið 1944 en þar bendir höfundur þess á að sagan sýni að þróun af sama tagi og eigi sér nú stað innan Evrópusambandsins sé gjarnan undanfari mjög alvarlegra atburða.

Hann telur það því farsælla að valdið sé í höndum þeirra sem eru nær fólkinu þannig að þeir þurfi frekar að taka afleiðingum gjörða sinna beint eða óbeint.

Að lokum má benda á að það er útlit fyrir að mjög margir séu sammála því að íslenskir stjórnmálamenn, hvar í flokki sem þeir standa, hafi farið afar illa með umboðið sem við kjósendur höfum veitt þeim til að fara með málefni samfélagsins. Marga grunar að ein meginástæðan sé sú að þeir hafi hallast til þeirrar niðurstöðu að það þjóni framtíð þeirra í stjórnmálum betur að ganga erinda fjármagnseigenda af, oft og tíðum, yfirgengilegu trygglyndi.

Það er auðvitað alls ekki rétt nema kjósendur haldi áfram að kjósa eftir kosningaloforðum í stað efnda og að þeir kjósi áfram eftir pólitískum flokkslínum í stað þess að krefjast þess að allir flokkar stokki upp verklagið við skipun handhafa æðstu embætta í stjórnsýslu landsins. Þegar saga Utanríkisráðuneytisins er skoðuð er t.d. ljóst að leiðin til evrópusambandsstýringar landsins er miklu lengri en frá haustinu 2008.

Þó Alþýðuflokkur/Samfylking hafi átt áberandi lengstan tíma í ráðuneytinu þá hafa aðrir flokkar skipað því ráðherra úr sínum röðum en allt kemur fyrir ekki. Skýringin, sem býr að baki þessu, er væntanlega sú að við utanríkisráðherrum taki eitthvað annað vald sem skólar ístöðulausa flokkspólitíkusa til þeirrar utanríkismálastefnu sem hentar hagsmunum þess best. 

Þegar sagan er skoðuð er nefnilega engu líkara en allir stjórnmálaflokkar hafi sammælst um að halda möguleikanum til inngöngu opnum. Spurning hvort það sé ekki einmitt af undanlátssemi við fjármagnseigendur? Almennum kjósendum var haldið nokkuð utan við þessa ætlan lengi framan af (sjá samt hér) en eftir að hún mátti verða öllum ljós hefur þeim hins vegar aldrei verið ætlað alvöru tækifæri til að segja af eða á um það hvort þeim hugnist það að ganga í Evrópusambandið.

Niðurstöður síðustu tveggja alþingiskosninga ættu þó að gefa nokkuð góðar vísbendingar um það að meiri hluti kjósenda telur hag sínum og framtíðarinnar best borgið utan þess. Því miður sviku Vinstri grænir stærstan hluta kjósenda sinna svo alvarlega í þessu efni vorið 2009 að mörg teikn eru á lofti um að flokkurinn muni þurrkast út. Margir þeirra sem kusu núverandi stjórnarflokka eru líka orðnir afar óþreyjufullir eftir því að kosningaloforð þeirra, varðandi aðildarumsókn síðustu ríkisstjórnar, verði efnt með afturköllun.

Það er ekki útlit fyrir að bréfið sem núverandi utanríkisráðherra hefur sent út til að lýsa afstöðu núverandi stjórnvalda til aðildarumsóknarinnar hafi neina þýðingu. Ísland er a.m.k. enn á meðal umsóknarríkja samkvæmt göngum Evrópusambandsins (sjá hér). Það er því hvenær sem er hægt að taka umsóknina upp að nýju, strika út fyrirvarana sem voru settir á síðasta kjörtímabili varðandi sjávarútvegs- og landbúnaðarkaflann og innsigla innlimunina!

	Hið furðulega tungutak fjármálaheimsins
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Þetta verkefni er farið að teygja sig vel á annað ár. Frá upphafi hefur það einkum snúist um að reyna að draga það fram hvað það er sem ræður því hver sest í ráðherrastól hverju sinni. Það eru sjálfsagt margir sem treysta sér til að svara því með jafnvel hita og sleggjudómum og vísa til “almennrar vitneskju“ máli sínu til rökstuðnings. Stundum liggur sannleikskorn í því sem er almannarómur en hann dugar skammt í rökræðum.

Þegar bankarnir hrundu haustið 2008 opinberaðist það fyrir mörgum að eitthvað mikið væri að innan bankanna og einkarekinna endurskoðunarfyrirtækja þeirra. Það þótti líka blasa við að opinberar eftirlitsstofnanir höfðu ekki sinnt hlutverkum sínum við að sinna hagsmunum heildarinnar í stað fjármálastofnana eingöngu. Það sem verra var er að stjórnmálamennirnir gátu ekki verið saklausir heldur!

Alltof margir, sem tóku þátt í kröfugerðinni um uppstokkun,virtust loka augunum algjörlega fyrir því að Samfylkingin var í þeirri stjórn sem tók þátt í því að kjafta þá staðreynd í hel að hrunið átti sér aðdraganda. Þó nokkrir tóku svo þátt í því að styrkja hana aftur til valda vorið 2009. Margir kjósenda virtust sættast á að ný stjórn annars hrunflokkanna í bandalagi við VG væri svarið við þeirri uppstokkun sem byltingaraddirnar sem vöknuðu í kjölfar hrunsins, höfðu kallað eftir.

Hins vegar kom það berlega í ljós í síðustu alþingiskosningum að mjög margir kjósendur voru alls ekki sáttir við það hvernig sú stjórn spilaði úr spilum sínum. Fylgjendur síðustu ríkisstjórnar hafa margir neitað að horfast í augu við það að verk svokallaðrar „velferðarstjórnar“ var langt frá því að vera í takt við uppstokkun eða framfarir í stjórnarháttum og/eða aukið lýðræði ásamt því sem fulltrúar hennar sviku öll kosningaloforð um aukinn jöfnuð. Þessir fóru mikinn í aðdraganda síðustu kosninga og fara enn í gagnrýni á stefnu og efndir núverandi stjórnmálaflokka.

Að nokkru leyti voru það þessar ástæður sem urðu til þess að farið var af stað með þetta bloggverkefni. Sú sem heldur úti þessu bloggi sér sem sagt ekki allan muninn á þeim flokkum sem voru stundum settir saman undir einn hatt á síðasta kjörtímabili og kallaðir: fjórflokkurinn. Spurningar vöknuðu sem leiddu m.a. til þess ásetnings að finna það út hvort það sé einhver raunverulegur munur á; annars vegar bakgrunni ráðherra þessarar og síðustu ríkisstjórnar og svo þeim forsendum, sem bakgrunnur þeirra gefur tilefni til að álykta, að liggi að baki skipun þeirra til embættis.

Eins og þeir sem hafa lesið fyrri færslur eru væntanlega búnir að átta sig á þá þykir það orðið ljóst að munurinn er lítill sem enginn. Reyndar er meðalaldur (sjá hér) þeirra sem sitja á ráðherrastóli nú og svo þingreynslualdur (sjá hér) nokkru lægri en þeirra sem sátu á ráðherrastóli á síðasta kjörtímabili. Að öðru leyti er ekki annað að sjá en formenn þeirra stjórnmálaflokka sem taka þátt í ríkistjórn nú og þeirrar á undan hafi farið eftir afar áþekkri formúlu við skipun ráðherranna.

Formúlan sem um ræðir varð ekki til vorið 2009 heldur virðist hún hafa verið í mótun frá tíma heimastjórnarinnar. Hún byggir á hefð sem tekur harla lítið mið af faglegum þáttum. Miðað við það sem hefur verið dregið fram hér er ekki annað að sjá en hún byggi helst á einhverju, sem e.t.v. mætti kalla, flokkspólitísku metorða- og valdakapphlaupi.

Í því ljósi er það alls ekkert skrýtið að efnahagur landsins hafi ratað í hrun sem leiddi til kreppu. Langdreginnar efnahagskreppu sem hefur haft þær afleiðingar að bæði stjórnmálin og samfélagið, sem stjórnmálaflokkarnir hafa gefið sig út fyrir að þjóna, eru stödd í slíkri úlfakreppu að við upplifun hana öll án þess rata út úr henni.

Hér er meiningin að halda áfram þaðan sem frá var horfið í síðustu færslu. Áherslan í þessum miðjuhluta, þar sem fjallað er um þingnefndir Alþingis, er að draga fram nokkra þeirra athyglisverðustu þátta sem urðu út undan í þeirri síðustu. Auk þessa verður litið aftur í tímann og byggt frekar undir það, sem var haldið fram í síðustu færslu, þ.e. að í augum stjórnmálamanna á framabraut þá þykir utanríkismála- og fjárlaganefndin mikilvægari en aðrar nefndir til að komast áfram innan þess valdastrúktúrs á Alþingi sem flokkspólitíkin hefur mótað og viðhaldið hingað til.

Athyglisverðast

Síðasta færsla snerist aðallega um að draga fram staðreyndir miðað við ferilskrár þeirra sem gegna ráðherraembættum á núverandi kjörtímabili og hinna sem sátu á ráðherrastóli á síðasta kjörtímabili. Úrvinnslan á þessu efni var hins vegar látin bíða annarar færslu sem birtist hér.

Eitt af því markverðasta sem kom fram þar er að Össur Skarphéðinsson, sem kom inn á þing sama ár og Alþingi var breytt í eina málstofu, hefur átt sæti í öllum núverandi fastanefndum þingsins. Hann sat almennt í þremur fastanefndum á sama tíma en var yfirleitt ekki lengur í hverri þeirra en rúm tvö ár.

Sú fastanefnd sem hann hefur setið lengst í er utanríkismálanefndin þar sem hann átti sæti á árunum 1995 til 1999 og svo aftur 2005 til 2007. Össur hefur verið formaður tveggja fastanefnda Alþingis: iðnaðarnefndar og heilbrigðis- og trygginganefndar.

Þeir sem koma næstir á eftir honum, þegar horft er til fjölda nefndarsæta, eru Bjarni Benediktsson og Ögmundur Jónasson. Bjarni, sem á lengsta þingreynslualdur núverandi ráðherra, hafði setið í öllum fastanefndum Alþingis, nema umhverfis- og samgöngunefndinni, áður en hann varð ráðherra vorið 2013.

Að öllu jöfnu sat hann í þremur nefndum á sama tíma og gjarnan í fjögur ár í hverri þeirra en þó sumum skemur. Lengst sat Bjarni í utanríkismálanefnd eða í átta ár en styst í heilbrigðis- og trygginganefnd en þar átti hann sæti í aðeins eitt ár. Bjarni hefur verið formaður tveggja nefnda; allsherjarnefndar í fjögur ár og utanríkismálanefndar í tvö ár.

Af þeim sem eru taldir á myndinni hér að ofan vekur nefndarreynsla Ögmundar Jónassonar og Álfheiðar Ingadóttur ekki minnsta athygli. Ástæðan er ekki síst sú hve Álfheiður hefur komist að í mörgum nefndum á aðeins tveimur árum en sú sem snýr að Ögmundi kemur reyndar ekki fram nema með því að fara í ferilskrána hans (sjá hér).

Það sem breytir mestu á nefndarferli hans er að hann vék úr ráðherraembætti aðeins nokkrum mánuðum eftir að hann var skipaður (haustið 2009) og gekk svo inn í ríkisstjórnina aftur einu ári síðar (haustið 2010). Það hefur áður verið vikið að því sem vekur athygli við nefndarreynslu Álfheiðar Ingadóttur.

Þar var m.a. bent á að hún hafði aðeins tveggja ára reynslu úr tveimur þegar Jóhanna tók við stjórnartaumunum í Stjórnarráðinu í byrjun árs 2009 (sjá hér). Þessar nefndir eru heilbrigðis- (og trygginganefnd) og iðnaðarnefnd. Miðað við ferilskrána hennar hafði hún hins vegar setið í sex nefndum þegar hún tók við Heilbrigðisráðuneytinu haustið 2009.

Skýringin liggur í því að við stjórnarskiptin var Álfheiður skipuð í fjórar nýjar nefndir. Tvær þeirra voru allsherjar- og efnahags- og skattanefnd sem er útlit fyrir að komi næstar á eftir fjárlaga- og utanríkismálanefndinni að virðingu. Auk þessara vegtylla var hún formaður viðskiptanefndar mánuðina áður en hún var skipuð heilbrigðisráðherra aðeins rétt rúmum fjórum mánuðum eftir að Jóhönnustjórnin tók formlega við stjórnartaumunum (sjá hér).

Á meðan Álfheiður gegndi ráðherraembættinu vék hún úr þeim nefndum sem hún hafði setið í áður nema kjörbréfanefndinni. Þegar ráðherratímabili hennar lauk haustið 2010 tók hún við öllum sætunum aftur og einu betur. Hún átti þar af leiðandi sæti í fimm fastanefndum þingveturinn 2010 til 2011. Þessar nefndir eru: allsherjarnefnd, viðskiptanefnd, kjörbréfanefnd, efnahags- og skattanefnd og umhverfisnefnd (sjá nánar hér).

Ögmundur Jónasson hefur hingað til haldið því fram að hann hafi vikið úr embætti heilbrigðisráðherra af eigin hvötum þar sem skoðun hans í Icesave-málinu samrýmdust ekki skoðunum þáverandi ríkisstjórnar (sjá t.d. hér). Miðað við nefndarsætin sem hann fékk í kjölfarið er ekki útlit fyrir að skoðanamunurinn hafi verið látinn koma illa niður á honum. Haustið 2009 tók hann við fjórum nefndarsætum þar af í þremur nefndum sem hann hafði aldrei setið í áður.

Ein þeirra var utanríkismálanefndin, þá sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndin og svo umhverfisnefndin. Fjórða nefndin sem hann fékk sæti í var efnahags- og skattanefndin (sjá nánar hér). Í þessu samhengi er svo spennandi að sjá hvaða nefndarsæti þau Kristján L. Möller, Árni Páll Árnason, Jón Bjarnason og Oddný G. Harðardóttir fengu í kjölfar þess að þeim var gert að víkja úr ráðherrastólum. Reyndar gegnir öðru máli um Oddnýju en þau hin. Hún, rétt eins og Álfheiður Ingadóttir, var aðeins tekin tímabundið inn í ríkisstjórnina.

Það sem er þó óvenjulegast í tilviki Oddnýjar er að það er ekki annað að skilja en hún hafi átt sæti í tveimur fastanefndum og einni erlendri nefnd á sama tíma og hún gegndi embætti fjármálaráðherra. Það er heldur ekki hægt að álíta annað en Oddný hafi verið sett yfir Fjármálaráðuneytið þannig að Steingrímur J. Sigfússon gæti tekið við ráðuneytunum sem Árni Páll Árnason og Jón Bjarnason sátu yfir áður en þeim var vikið út úr ríkisstjórninni.

Brottvikningin átti sér stað á gamlársdag árið 2011 (sjá hér). Oddný G. Harðardóttir var ráðherra í níu mánuði og ekki er hægt að skilja það sem kemur fram á ferilskrá hennar öðru vísi en að hún hafi á sama tíma setið í allsherjar- og menntamálanefnd og þingskapanefnd ásamt því að eiga sæti í Íslandsdeild Alþjóðaþingmannasambandsins (sjá hér).

Þegar Ögmundur gekk aftur inn í ríkisstjórnina haustið 2010 var Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið sett undir Dómsmála- og mannréttindaráðuneytið. Þar af leiðandi varð Kristján L. Möller að víkja. Í kjölfarið tók hann við þremur nefndarsætum og var gerður að formanni í einni þeirra. Þetta var iðnaðarnefndin en þar hafði hann setið áður í eitt ár. Hann var líka settur í sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndina en hann hafði áður átt sæti í sjávarútvegsnefndinni í þrjú ár. Þriðja nefndin er heilbrigðisnefnd en þar hafði hann aldrei átt sæti áður.

Eftir 2011 átti hann áfram sæti í þremur nefndum en reyndar aðeins tveimur sem eru taldar til fastanefnda miðað við þetta yfirlit. Hann varð formaður atvinnuveganefndar haustið 2011 og hélt þeirri vegtyllu út síðasta kjörtímabil. Auk þessa var hann gerður að þriðja varaforseta Alþingis og átti því sæti í forsætisnefndinni frá árinu 2010 til loka síðasta kjörtímabils. Þess má geta að hann hefur verið fyrsti varaforseti frá upphafi þessa kjörtímabils (sjá hér).

Rúmu ári eftir að Álfheiður Ingadóttir og Kristján L. Möller viku sem ráðherrar var komið að Árna Páli Árnasyni og Jóni Bjarnasyni að yfirgefa sína stóla. Árni Páll sem hafði setið í utanríkismálanefnd í tvö ár (2007-2009) og verið varaformaður hennar á sama tíma  fékk aftur sæti þar. Hann hélt því út kjörtímabilið og fékk líka sæti í Íslandsdeild Alþjóðaþingmannasambandsins en þar hafði hann ekki átt sæti áður. Hann er sá eini sem vék ráðherrasæti í síðustu ríkisstjórn sem var umbunað eða bættur skaðinn með sæti í erlendri nefnd (sjá nánar hér).

Jón Bjarnason fékk líka sæti í utanríkismálanefndinni eftir að honum var sparkað út úr Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytinu á síðasta kjörtímabili. Hann hafði aldrei átt sæti þar áður en sat í henni kjörtímabilið á enda ásamt efnahags- og viðskiptanefndinni en hann hafði áður setið í viðskiptanefndinni í tvö ár (sjá nánar hér).

Það vekur vissulega athygli að Jón Bjarnason hafi fengið sæti í utanríkismálanefndinni í kjölfar þess að honum var vikið úr embætti sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra fyrir afstöðu hans til evrópusambandsaðildarinnar (sjá hér). Skýringin kann að vera sú að hann sagði sig ekki opinberlega úr VG þá þegar en það hefði vissulega gert endanlega út af við ríkisstjórnina. Hún var nefnilega orðin minnihlutastjórn á þessum tíma þó sú staðreynd fengi af einhverjum ástæðum að liggja í þagnargildi.

Það er fleira sem vekur athygli þegar nefndarferill Jóns Bjarnasonar er skoðaður. Sama ár og hann settist inn á þing fékk hann sæti í fjárlaganefnd og átti þar sæti næstu tíu árin eða þar til hann var skipaður ráðherra síðustu ríkisstjórnar. Í þessu samhengi er rétt að minna á að árið, sem hann kom inn á þing, er sama ár og Samfylkingin og Vinstri grænir buðu fram til alþingiskosninga í fyrsta skipti; þ.e. er árið 1999.

Það ár hlutu aðrir elstu þingmenn Vinstri grænna, ásamt Jóhönnu Sigurðardóttur, sæti í þeim þremur nefndum sem lítur út fyrir að sitji efst í virðingarröð fastanefndanna á Alþingi. Þingmennirnir fjórir, sem hér er rætt um, sátu óvenju lengi í þessum nefndum miðað við það sem almennt gerist. Jóhanna, sem var þingmaður Samfylkingarinnar, átti sæti í efnahags- og viðskiptanefndinni tveimur árum styttra en aðrir sem eru taldir á myndinni hér að neðan.

Öll eiga það hins vegar sameiginlegt að þau sátu í sömu nefndinni, og þau settust í árið 1999, fram til þess að þau tóku við ráðherraembætti: Jóhanna árið 2007 í stjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar. Hinir árið 2009 þegar stjórn Samfylkingar og Vinstri grænna tók við völdum eftir að hin hraktist frá völdum.

Í þessu samhengi má líka geta þess að Kristján L. Möller tók sæti í samgöngunefnd árið 1999. Hann átti þar sæti nær óslitið fram til þess að hann var skipaður samgönguráðherra í stjórn Geirs H. Haarde sama ár og Jóhanna Sigurðardóttir var skipuð félagsmálaráðherra (sjá hér).

Það er vissulega spurning hvað hefur ráðið því sem kemur fram hér að ofan en á það skal minnt að Steingrímur J. Sigfússon var formaður VG allan þann tíma sem hann átti sæti í utanríkismálanefndinni. Það var því á hans valdi hvernig nefndarsætunum, sem þingflokkur VG fékk í sinn hlut, var úthlutað.

Það er þ.a.l. hann sem hefur raðað þeim Ögmundi Jónassyni og Jóni Bjarnasyni ásamt öðrum þingmönnum flokksins í nefndir. Það voru hins vegar Margrét Frímannsdóttir, Össur Skarphéðinsson og Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sem tryggðu Jóhönnu Sigurðardóttur sæti í efnahags- og viðskiptanefndinni frá því að hún varð þingmaður Samfylkingarinnar þar til Ingibjörg Sólrún skipaði hana sem einn ráðherra flokksins vorið 2007.

Átta til tíu ára reynsla ofantalinna í efnahags- og viðskiptanefnd/efnahags- og skattanefnd, utanríkismálanefnd og fjárlaganefnd vekur ekki síst athygli í ljósi þess að ef mark er takandi á því sem hefur verið dregið fram á þessum bloggvettvangi þá situr hver þingmaður að jafnaði ekki nema tvö til þrjú ár í hverri nefnd (sjá hér).

Það má svo vekja athygli á því að Steingrímur J. hafði átt sæti í efnahags- og viðskipanefndinni í átta ár áður en hann tók sæti í utanríkismálanefndinni. Honum var úthlutað sæti í þeirri nefnd sama ár og Davíð Oddsson tók við sem forsætisráðherra, í fyrsta skipti, og þá í stjórnarsamstarfi við Alþýðuflokkinn.

Þar sem það er mjög líklegt að á þeim tíma hafi svipaðar reglur verið við lýði hvað varðar vald flokksformanna er ekki úr vegi að rifja upp að það var Ólafur Ragnar Grímsson sem var formaður Alþýðubandalagsins á þessum tíma. Steingrímur sat í efnahags- og viðskiptannefndinni fyrstu tvö kjörtímabil Davíðs. Margrét Frímannsdóttir var formaður Alþýðubandalagsins seinna kjörtímabilið en undir lok þess tók hún þátt í að mynda Samfylkinguna ásamt Jóhönnu Sigurðardóttur, Össuri Skarphéðinssyni o.fl. en Steingrímur J. Sigfússon og Ögmundur Jónasson klufu sig frá fylkingunni og tóku saman við Vinstri græna.

Samfylkingin og Vinstri grænir voru nýir stjórnarandstöðuflokkar á valdatíma þriðja ráðuneytis Davíðs Oddssonar. Við upphaf þess skipaði Steingrímur J., Ögmund Jónasson í sitt gamla sæti innan efnahags- og viðskiptanefndarinnar, setti óreyndan þingmann í fjárlaganefndina og tók sjálfur sæti í utanríkismálanefndinni. Þessi nefndarsætaskipan hélst næstu tíu árin eða þar til allir þrír urðu ráðherrar undir forsæti Jóhönnu Sigurðardóttur árið 2009.

Margrét Frímannsdóttir, sem var fyrsti formaður Samfylkingarinnar, skipaði Jóhönnu Sigurðardóttur sem fyrsta fulltrúa flokksins í efnahags- og viðskiptanefndina. Með því urðu þau Ögmundur samferða í átta ár innan sömu nefndar eða þar til Jóhanna Sigurðardóttir var skipuð félagsmálaráðherra í síðara ráðuneyti Geirs H. Haarde (sjá hér).

Tæpum tveimur árum síðar sprakk stjórnarsamstarfið og þessi urðu öll ráðherrar í stjórn sem tók við í kjölfar háværra krafna um endurnýjun og breytta stjórnarhætti. Þrjú þeirra sem tóku við ráðherraembætti í Jóhönnustjórninni höfðu auk þess verið ráðherrar í hrunstjórninni. Það voru: Jóhanna Sigurðardóttir, Kristján L. Möller og Össur Skarphéðinsson. Allt síðasta kjörtímabil var helmingur ráðherrahópsins skipaður þeim sem áttu það sameiginlegt að eiga yfir tíu ára þingreynslu að baki og hafa tekið þátt í því að stofna til Samfylkingarinnar eða Vinstri grænna í aðdraganda alþingiskosninganna vorið 1999.

Vorið sem þessi komu inn á þing fyrir framangreinda flokka sat Halldór Ásgrímsson sitt annað kjörtímabil sem utanríkismálaráðherra en hann hafði verið sjávarútvegsráðherra á sama tíma og Steingrímur J. var skipaður landbúnaðarráðherra og Jóhanna félagsráðherra Þetta var í þriðja ráðuneyti Steingríms Hermannssonar sem sat á árunum 1989 til 1991 eða þar til Alþýðuflokkurinn sprengdi upp stjórnarsamstarfið (sjá hér).

Loks skal vakin athygli á því að sama ár og Steingrímur J. fékk sæti í efnahags- og viðskiptanefndinni tók hann líka sæti í sjávarútvegsnefndinni en þar sat hann í sjö ár. Hann varð svo formaður hennar fyrsta kjörtímabilið sem Sjálfstæðis- og Framsóknarflokkur störfuðu saman í öðru ráðuneyti Davíðs Oddssonar (sjá hér). Það er óvíst að, að baki því sem hér hefur verið rakið liggi neitt sem skiptir máli en vissulega vekja þessi atriði nokkra athygli og eru þess vegna talin hér.

Drög að samantekt á þessu efni

Það er ekki einfalt að draga þetta efni þannig saman að það sýni á óyggjandi hátt hvort og þá hvernig vera í nefndum hefur verið metin hingað til við skipun til ráðherraembætta. Þó verður tæplega annað sagt en að í þessum skrifum hafi verið dregnar fram sterkar vísbendingar um að það þyki harla góður undirbúningur fyrir ráðherrastöðu að hafa verið í nefnd sem fjallar um málefni þess ráðuneytis sem viðkomandi er skipaður yfir.

Það er því líklegra að val á ráðherraefnum fari öðru vísi fram en almennt er gert ráð fyrir. Þegar mið er tekið af því hvernig sá hópur sem hefur verið til skoðunar hér hefur raðast niður á nefndir er það a.m.k. ekki útilokað að draga þá ályktun að ráðherraefni flokkanna séu valin miklu fyrr á þingmannsferli þeirra sem hljóta skipun. Eigi þessi ágiskun við rök að styðjast skýrir þetta  nokkuð það valdaþrátefli sem þingstörfin einkennast gjarnan af.

Það er greinilegt að ekki nauðsynlegt að uppfylla það skilyrði að hafa setið í viðeigandi nefnd til að fá ráðherraembættisúthlutun. Kristján Þór Júlíusson er heilbrigðisráðherra án þess að hafa nokkurn tímann setið í velferðarnefndinni. Í báðum stjórnum sátu líka ráðherrar sem voru nýir inni á þingi þegar þeir voru settir yfir ráðuneyti.

Þessir höfðu því hvorki þingreynslu né reynslu innan úr nefndum sem heyrðu málefnalega undir ráðuneytin sem þeir voru skipaðir yfir. Hér er að sjálfsögðu átt við þær Svandísi Svavarsdóttur og Hönnu Birnu Kristjánsdóttur. Þær eiga það hins vegar sameiginlegt að hafa báðar framkvæmdastjórar á vegum sinna flokka og síðar borgarfulltrúar. Það sem þessi eiga hins vegar sameiginlegt er að þau voru efst á framboðslista síns kjördæmis þegar þau komu inn á þing (Svandís, Kristján Þór og Hanna Birna).

Þar sem Svandís og Hanna Birna voru nýjar inni á þingi þegar þær voru skipaðar í ráðherraembætti er forvitnilegt að bera ferilskrár þeirra saman. Hér er það gert út frá aldri, menntun, starfs- og stjórnmálareynslu. Þeir sem vilja nánari samanburð er bent á alþingisvefinn þaðan sem þessar upplýsingar eru teknar. Ferilskrá Svandísar er hér og Hönnu Birnu er hér.

Fyrir árið 2011 var það ekki óalgengt að hver þingmaður ætti sæti í þremur til fjórum þingnefndum á sama tíma en með breytingunum á þingskaparlögunum var ætlunin að draga úr nefndarálaginu þannig að hver þingmaður ætti aðeins sæti í einni nefnd. Reyndin virðist hins vegar vera sú að hver þingmaður situr í tveimur til þremur nefndum. Algengasta samsetningin er sú að þeir sitja í tveimur þingnefndum og í einni erlendri nefnd (sjá hér).

Annað sem ætti að liggja fyrir eftir þá samantekt sem hefur verið leidd fram hér er að áherslan á nefndarstörf þingmanna hefur orðið æ ríkari þáttur í störfum þeirra. Hér hefur líka töluverð áhersla verið lögð á að draga það fram að ein af þeim hefðum sem hafa orðið til í kringum þingnefndirnar er misjöfn virðingar- og/eða mikilvægisröð þeirra. Þær fastanefndir þingsins sem er útlit fyrir að veiti mestu upphefðina eru: utanríkismálanefnd og fjárlaganefnd, þá efnahags- og viðskiptanefnd og svo allsherjarnefnd og loks iðnaðarnefnd.

Til að undirstrika þessa niðurstöðu enn frekar er forvitnilegt að horfa aftur í tímann og skoða þá sem hafa orðið forsætisráðherrar á stjórnmálaferli sínum en hafa áður setið í utanríkismálanefnd og/eða verið utanríkisráðherrar. Áður en lengra er haldið er þó vert að benda á að í kaflanum Ráðherrasamanburður: Flokksforystuhlutverk voru einnig færð rök fyrir því í hvaða virðingarröð stjórn utanríkismála er í íslenskri flokkspólitík. Að þessu var einnig vikið í færslunum Til Evrópustýringar Íslands og Utanríkisráðuneytið.

Eins og kemur fram á þessari mynd þá má það heita hefð, frá árinu 2004, að þeir sem verða forsætisráðherrar hafi áður setið í utanríkismálanefnd. Það má reyndar vera að þessi hefð sé eitthvað eldri. Það er a.m.k. ljóst að það hafa verið sterk tengsl á milli forsætisráðherra- og utanríkisráðherraembættisins frá því að fyrsti utanríkisráðherrann var skipaður árið 1941.

Stefán Jóh. Stefánsson (Alþýðuflokki) var fyrsti utanríkisráðherrann (sjá hér). Hann var jafnframt fyrsti forsætisráðherrann sem hafði gegnt utanríkisráðherraembættinu áður en hann varð forsætisráðherra (sjá hér). Bjarni Benediktsson (eldri) hafði verið utanríkisráðherra í sex ár áður en hann varð forsætisráðherra, Benedikt Gröndal í eitt ár, Halldór Ásgrímsson í níu og Geir H. Haarde í eitt en hann hafði líka setið í utanríkismálanefnd í sjö ár áður en kom að því að hann tók við ráðherrastöðu.

Hér er ótalinn Ólafur Thors sem fór með Utanríkisráðuneytið samhliða forsætisráðherraembættinu í fyrstu tveimur ráðuneytunum sem hann fór fyrir. Þetta var árið 1942 og svo árin 1944 til 1947 (sjá hér). Það er heldur ekki óalgengt að þeir sem hafa verið forsætisráðherrar hafi orðið utanríkisráðherrar í framhaldinu. Þetta kemur líka fram á myndinni hér að ofan.

Þetta á við í tilviki Emils Jónssonar, Ólafs Jóhannessonar, Geirs Hallgrímssonar, Steingríms Hermannsonar og Davíðs Oddssonar. Það vekur væntanlega athygli að bæði Steingrímur og Davíð gegndu þó ekki utanríkisráðherraembættinu nema í eitt ár hvor. Það er ekki síður athyglisvert að af þeim átján, sem hafa verið forsætisráðherrar frá því að Utanríkisráðuneytið var stofnað, þá eru þeir ellefu sem höfðu gengt embætti utanríkisráðherra áður en þeir urðu forsætisráðherra, fóru með bæði embættin á sama tíma eða voru yfir Utanríkisráðuneytinu í framhaldi þess að þeir sátu í Stjórnarráðinu.

Til að lesendur átti sig enn frekar á sambandinu sem er á milli embættanna er vert að gera sams konar samanburð á embætti fjármála- og forsætisráðherra. Þessi embættisheiti eru jafngömul eða frá stofnun fyrstu ráðuneytanna árið 1917 (sjá hér). Vera í fjárlaganefnd er líka höfð með í þessum samanburði en ætlunin er að skoða hversu algengt það er að þeir sem hafa orðið forsætisráðherra hafi verið fjármálaráðherra áður, í framhaldinu eða hvort þeir, sem hafa sest í Stjórnarráðið eftir 1991, hafi setið í fjárlaganefnd.

Af þeim 24 sem hafa verið forsætisráðherra frá árinu 1917 þá eru þeir eingöngu fimm sem hafa líka verið fjármálaráðherra og allir áður en þeir urðu forsætisráðherra. Geir H. Haarde er eini forsætisráðherrann eftir 1991 sem hafði átt sæti í fjárlaganefndinni áður en hann varð æðstráðandi í ríkisstjórn. Hann stýrði þremur ráðuneytum á þingferlinum: fyrst Fjármálaráðuneytinu, þá Utanríkisráðuneytinu og síðast Forsætisráðuneytinu.

Áður en Geir tók sæti í fjárlaganefnd hafi hann átt sæti í tveimur nefndum. Hann sat í utanríkismálanefnd á árunum 1991-1998 og var formaður hennar þrjú síðustu árin. Hann var líka í sérnefnd um stjórnarskrármál árin 1992-1997. Auk þessa átti hann sæti í tveimur erlendum nefndum (sjá hér).

Þetta dæmi dregur það væntanlega fram að það eru mjög sterk tengsl á milli þess að formenn þeirra þriggja stjórnmálaflokka, sem oftast hafa komið að ríkisstjórnarmyndun; þ.e. Sjálfstæði-, Framsóknar- og Alþýðuflokks/Samfylkingarinnar, sækist eftir því að verða bæði forsætis- og utanríkisráðherra. Það er ekki að sjá að sama samband sé á milli embætta fjármála- og forsætisráðherra.

Hins vegar er rétt að taka það fram að það er alls ekki óalgengt að þeir sem hafa orðið forsætisráðherra hafi áður setið í ýmsum stjórnum og ráðum helstu peningastofnana landsins. Það er heldur ekkert einsdæmi að þeir sem hafi veitt ríkisstjórnarsamstarfi forsæti sitt hafi tekið við æðstu stjórn peningastofnana landsins.

Það er þar af leiðandi ekki útilokað að halda því fram að þó það sé langt frá því að nokkuð bendi til ákveðins orsakasamhengis á milli fjármála- og forsætisráðherraembættisins, eins og á milli þess síðarnefndar við utanríkisráðherraembættið, þá er slíkt samhengi fyrir hendi við helstu stofnanir fjármálamarkaðarins. Þessu verða gerð aðeins nánari skil í næstu færslu.

Niðurlag þessarar færslu

Það hefur þegar komið fram að það varð ofan á að lengja þessi skrif. Það væri þó nær að segja að þetta verkefni reyndist töluvert umfangsmeira en leit út fyrir í fyrstu. Einkum þykir ástæða að byggja betur undir ýmislegt sem samanburður á ráðherrahópunum tveimur svo og umfjöllunin um ráðuneytin hafa gefið vísbendingu um varðandi nefndarreynslu. Hér er átt við vísbendingar um það hvað hvort og hvaða hlutverki hún gegnir varðandi val á þeim sem verða ráðherrar.

Það er væntanlega öllum ljóst að sú hefð hefur orðið ofan á að formenn og varaformenn eru orðnir sjálfskipaðir komist flokkarnir sem þeir stýra til valda. Það hafa líka skapast ákveðnar hefðir í sambandi við það hvaða ráðuneyti þessir setjast yfir (sjá hér). Hins vegar er ekki annað að sjá en viss samkenni sé líka að finna í því í hvaða nefndum þessir hafa átt sæti. Þar af leiðandi er forvitnilegt að setja þetta fram og reyna að átta sig á því hvort eitthvert samhengi sé á milli þessara þriggja þátta; þ.e: formennsku í stjórnmálaflokkum, nefndarsetu og svo úthlutunar ráðherraembætta.

Hér, eins og í fyrri færslum, hafa þeir, sem hafa verið skipaðir í ráðherraembætti frá vorinu 2009, verið í brennidepli. Til að sýna fram á samhengið sem er útlit fyrir að sé á milli utanríkismálanefndar og forsætisráðherraembættisins var þó farið aftur í tímann. Því verður haldið áfram í næstu færslu en þar er ætlunin að fjalla frekar um þær nefndir sem skv. þessu hér heyra undir „aðrar nefndir“. Þessar eru m.a. þingvalla- og forsætisnefndin sem ýmislegt bendir til að hafi a.m.k. skipt máli í því valdakapphlaupi sem flest bendir til að ráði úrslitum varðandi bæði skipun í nefndir og síðar ráðherrastóla.

Síðasta færslan sem fjallar um nefndarstörf núverandi og fyrrverandi ráðherra snýst svo um erlendu nefndirnar. Þegar þetta verður allt komið saman þá ætti að vera óhætt að setja fram einhverjar frekari fullyrðingar. Nú þegar er þó óhætt að setja það fram að skipun til ráðherraembætta byggir frekar á flokkspólitískum hefðum en faglegum forsendum. Þessar flokkspólitísku hefðir virðast líka vera afar áþekkar innan þeirra stjórnmálaflokka sem mynduðu ríkisstjórn vorið 2009 og svo hinna sem skipuðu þá sem situr nú.

Það er sem sagt allt útlit fyrir að þær hefðarreglur sem hafa orðið ofan á við skipun til nefndarsæta og ráðherraembætta ráðist af uppgangi viðkomandi innan stjórnmálaflokksins og í stjórnmálum almennt. Með öðrum orðum hversu duglegur hann er við að pota sjálfum sér áfram innan stjórnmálaflokksins og síðar þingflokksins og síðast en ekki síst í kapphlaupinu um mikilvægustu nefndarsætin. Sennilega haldast þessi atriði mjög í hendur.

Þegar svona er komið ræður fagleg þekking á þeim málaflokki, sem hver og einn er skipaður yfir, sáralitlu ef nokkru máli. Með öðrum orðum þá ræður flokkspólitíkin öllu þegar kemur að skipun í ráðherraembætti á kostnað þeirra þátta sem væru heillavænlegastir fyrir málefnin og hagsmuni samfélagsins.

Þegar allt kemur til alls þá er það reyndar líklegt að sú flokkspóltíska þröngsýni, sem ræður því hvernig nefndar- og ráðherrasætum er úthlutað, sé meginskýring þeirrar kreppu sem íslenskt samfélag stendur frammi fyrir á velflestum sviðum. Því miður eru lítil líkindi til þess að hæfustu einstaklingarnir, veljist til að stýra efnahagsmálum landsins, atvinnulífinu, velferðarkerfinu og utanríkismálunum ásamt því að annast stjórnskipunareftirlitið, á meðan stjórnmálaflokkarnir beita aðferðum við val á forystumönnum sem taka mið af því hverjir eru færastir í að leggja það undir sig sem skilar þeim sjálfum mestu bæði hvað flokkspólitísk völd og illskiljanlega pólitíska virðingarröð varðar.

Heimildir

Aðrar færslur í þessum sama flokki:
Ráðherrasamanburður: Aldur við skipun
Ráðherrasamanburður: Menntun
Ráðherrasamanburður: Starfsreynsla
Ráðherrasamanburður: Sveitarstjórnarreynsla
Ráðherrasamanburður: Önnur pólitísk reynsla
Ráðherrasamanburður: Flokksforysta
Ráðherrasamanburður: Önnur flokksreynsla
Ráðherrasamanburður: Þingreynsla
Ráðherrasamanburður: Nefndareynsla I

Krækjur í aukafærslur í þessum flokki:
Hefðarreglur ráða för I
Hefðarreglur ráða för II
Hefðarreglur ráða för III
Hefðarreglur ráða för IV
Ráðherrasamanburður: Aukafærsla vegna skipunar Sigrúnar

Ferilskrá ráðherra núverandi og fyrrverandi ríkisstjórnar:
Menntunar- og hæfniskröfur til ráðherraembætta

Heimild um fastanefndir Alþingis
Fastanefndir Alþingis - Sögulegt yfirlit

Heimild um skipun ráðuneyta:
Ráðuneyti 1917-2013
Breytt skipan ráðuneyta í Stjórnarráði Íslands (fækkun ráðuneyta). frá 30. mars til 11. apríl 2012.
Stjórnarráð Íslands (sameining ráðuneyta). frá 9. júní til 9. september 2010.

	Forgangsröðunin „óásættanleg“
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt