Borgarafundur: Sálarheill þjóðar á krepputímum

Fyrsti borgarafundur ársins var haldinn undir þessari yfirskrift síðastliðinn fimmtudag í Deiglunni. Fundarstjóri var Edward H. Huijbens en hann hefur stýrt langflestum fundanna sem borgarafundanefndin hér á Akureyri hefur staðið fyrir. Enda annar eins fundarstjóri vandfundinn.

Að þessu sinni hóf Edward fundinn með örstuttu ávarpi þar sem hann vakti athygli á efni næstu funda sem borgarafundanefndin er með í undirbúningi og svo því að um þessar mundir samanstendur borgarafundanefndin aðeins af einum nefndarmanni sem langaði að nota tækifærið og óska eftir fleirum til samstarfs.

Á fundinn mættu í kringum fjörutíu gestir og var ánægjulegt að sjá mörg ný andlit og svo aldursbreiddina sem þar var að sjá.  Spurningunum sem varpað var fram undir yfirskrift fundarins varða líka ekki síður þá yngri en hina sem eldri eru en þær voru:

* Hvernig komumst við heil í gegnum það ástand sem nú er uppi í samfélaginu?
* Hvernig er andleg og félagsleg staða almennings?
* Er einhver ástæða til að hafa áhyggjur af sálarheill þjóðarinnar.

Framsögumennirnir sem tóku að sér að fjalla um þetta efni voru þrír en þegar kom að umræðum tóku þeir líka sæti í pallborði ásamt fjórum til viðbótar. Þessir fluttu framsögur á fundinum:

• Sigmundur Sigfússon, geðlæknir
• Pétur Maack Þorsteinsson, sálfræðingur
• Þuríður Lilja Rósenbergsdóttir, náms- og starfsráðgjafi í grunnskóla 

Hér á eftir ætla ég að gera grein fyrir því sem fram kom í ræðum þeirra en ég bendi líka á að glærur þeirra eru settar sem krækjur neðst í þessa færslu.

Framsaga Sigmundar Sigfússonar

Sigmundur byrjaði mál sitt á því að vara við því að hann ætlaði sér ekkert að vera frumlegur í ræðu sinni heldur myndi hann vitna í aðra. Þetta dró hins vegar ekkert úr vægi orða hans. Fyrst vitnaði hann í þessi orð landlæknis sem hann lét hafa eftir sér við hrunið, haustið 2008:

Kostnaður hins opinbera við heilbrigðisþjónustuna hér á landi nemur um 20% af ríkisútgjöldum. Líklegt má telja að krafist verði sparnaðar í heilbrigðiskerfinu ekki síður en öðrum sviðum.

Landlæknisembættið hefur lagt áherslu á að sá sparnaður komi ekki þar sem ætla má að helst verði aukning þegar áhrifa kreppunnar fer að gæta í meira mæli og að sem minnst verði skorið niður í almennri heilsugæslu og á geðsviði. (glæra 1 í glærupakkanum frá Sigmundi sem er krækt neðst í þessa færslu)

Sigmundur minnti á það sem varð hér á Akureyri til vitnis um að ekki var farið eftir þessum tilmælum. Dagdeild geðdeildar Sjúkrahússins hér fyrir norðan var nefnilega lokað sl. vetur.

Sigmundur sagði að sú staðreynd að dregið hefur úr  neyslu geðlyfja að undanförnu haf leitt til þeirrar ályktunar að andlegt ástand þjóðarinnar hafi batnað. Hann benti á að það væri ekki síður líklegt að neyslan hafi dregist saman vegna minnkandi fjárráða. Þá vék hann að því hvað við gætum lært af Finnum. Í því sambandi vísaði hann í Skýrslu nefndar um sálfélagsleg vibrögð við efnahagskreppunni frá 5. ágúst 2009.

Nefndinni hafa borist gögn frá Finnlandi og fengið til sín finnska fyrirlesara. Kjarninn í því sem fram hefur komið hjá finnsku fræðimönnunum er „að það sé ekki aðeins mannúðlegt að þétta sálfélagslega netið í kringum börn, unglinga og atvinnuleitendur á tímum kreppu og atvinnuleysis“ heldur sé það að öllum líkindum ódýrara þegar upp er staðið (sjá glæru 3).

Ekki er t.d. hægt að útiloka að mikil aukning í langtímaörorku ungs fólks og fjölgun barnaverndarmála í Finnlandi 2000-2007 tengist miklum niðurskurði í heilbrigðis- og félagsþjónustu þar í landi á tímum kreppunnar. (glæra 3)

Því næst brá Sigmundur upp glæru með yfirliti yfir þær stofnanir sem vaka yfir velferð landsbúa (sjá glæru 4). Þá vék hann að orðum Kristins Tómassonar, yfirlæknis Vinnueftirlitsins, þar sem hann hefur sett „torskiljanlegar, válegar fjármálafréttir [...] í samhengi við framlög til heilbrigðismála á Íslandi.“ (glæra 5) og líka það sem kemur fram í grein hans um heilsufar og efnahagsmál en hún birtist í ellefta tölublaði Læknablaðsins árið 2008. (Hér er krækja í greinina)

Það sem Sigmundur hafði eftir Kristni Tómassyni tengist annars vegar atvinnu en hins vegar dánartíðni. Varðandi atvinnuna hafði hann m.a. þetta eftir Kristni: „Það eru til margar rannsóknir sem undirstrika slæm áhrif atvinnuleysis á heilsu fólks, lífsgæði og ævilíkur. Þannig að það er forgangsverkefni að halda atvinnustigi háu.“  og líka þetta: „án heilbrigði einstaklinga verður enginn hagvöxtur, velferð eða velmegun.“ (glæra 6) Varðandi dánartíðnina hafði Sigmundur m.a. þetta eftir Kristni: 

Í rannsókn á áhrifum efnahags á dánarmein í eina öld sýndi Brenner tengsl milli hagvaxtar og lækkandi dánartíðni á síðustu 100 árum í Bandaríkjunum. Hann sýndi að með batnandi almennum hag lækkaði dánartíðni, [...] Þeim sem eru verra settir efnahagslega og félagslega í samfélaginu er hættara við flestum sjúkdómum svo sem [...] geðsjúkdómum auk vel flestra annarra sjúkdóma. (glæra 7)

Þá vék Sigmundur orðum sínum að grein Ólafs Guðmundssonar, yfirlæknis BUGLs, sem birtist í þriðja tölublaði Læknablaðsins árið 2009. (Þessa grein má nálgast hér) Þar segir Ólafur frá rannsókn sem var gerð í Finnlandi til að meta áhrif finnsku kreppunnar á geðheilsu barna þar í landi.

Ályktað var að efnahagsþrengingar voru áhættuþáttur fyrir geðheilsu barna í gegnum fjárhagsálag, geðheilsu foreldra og uppeldi. Niðurskurður félagslegs stuðnings og geðheilbrigðisþjónustu er því sérlega varhugaverður á krepputímum.  (glæra 8)

Í grein sinni varpar Ólafur Guðmundsson fram spurningunni um það hvernig líðan íslenskra ungmenna hafi verið fyrir kreppu og vísar þar í rannsókn sem UNICEF gerði meðal 15 ára nema á Norðurlöndunum árið 2007. Þar kom í ljós að íslensku ungmennin skáru sig töluvert frá meðaltalinu varðandi þá þætti sem voru til rannsóknar (sjá glæru 9 og grein Ólafs).

Sigmundur vísaði líka til niðurstaðna úr rannsókn sem var gerð á geðheilsu íslenskra framhaldsskólanema árið 2004. Að mati Sigmundar sýna niðurstöður hennar að frekar hátt hlutfall unglinga glímdi við einhvers konar geðröskun á þessum tíma (sjá glæru 10). Hann benti á að það væri ástæða til að gera aðra slíka rannsókn nú til samanburðar.

Því næst setti Sigmundur upp glærur sem sýna fjölgun öryrkja á Íslandi frá sjöunda áratug síðustu aldar. Eina sem sýnir fjölgun öryrkja á Íslandi frá árinu 1962 og aðra sem sýnir fjölgun öryrkja með geðraskanir frá sama tíma. Þar kemur fram að nokkur fjölgun hefur verið að eiga sér stað (sjá glærur 11-12).

Það sem vakti einkum athygli mína er hin mikla fjölgun sem hefur orðið á öryrkjum með geðraskanir. Einkum meðal karla en þeir voru 17,4% árið 1962 en voru orðnir 40,8% árið 2005. Það er sennilegt að opnari umræða og ákveðin viðurkenning á tilvist geðsjúkdóma hafi haft einhver áhrif í sambandi við þessa miklu fjölgun sem hefur orðið.
Þá vék Sigmundur að grein Guðmundar Jónssonar, prófessors við Sagnfræði- og heimspekideild Háskóla Íslands, sem birtist í Sögu sl. vor. Greinin heitir Efnahagskreppur á Íslandi 1870-2000. (Ég má til að benda hér á bloggfærslu Ögmundar Jónassonar um þessa grein). Í þeim punktum sem Sigmundur dró fram úr grein Guðmundar var m.a. minnt á hér varð mjög alvarlegt atvinnuleysi á árunum 1968-1970. Það varð mest 7% í janúar 1969. Fólk streymdi þá úr landi í atvinnuleit. Fólksflóttinn varð mestur 2200 manns árið 1970 (sjá glæru 13)

Það kemur líka fram í grein Guðmundar að hér á landi hafi orðið meiri efnahagsveiflur eftir 1914 en í flestum öðrum Evrópuríkjum. Af yfirliti hans yfir það hve efnahagslægðir eru tíðar hér á landi dró Sigmundur þá ályktun að það væri ekkert síður mikilvægt að hafa leiðbeiningar í Símaskránni hvernig skyldi bregðast við efnahagskreppum en jarðskjálftum.

Sigmundur vitnað því næst bæði til Freuds og Sókratesar varðandi sálarheilbrigði. Sókrates sagði m.a. að skynsamri og hófsamri sál veittist auðvelt að viðhalda heilsunni en „óhóf leiði til vanheilsu“. (glæra 15) Í þessu sambandi benti Sigmundur á að það væri nauðsynlegt fyrir sálarheill þjóðarinnar að halda vanheilum stjórnendum frá og að nýlegar rannsóknir sýndu að siðblinda væri tífalt algengari meðal stjórnenda en venjulegs fólks.

Í lok þessara vangaveltna um sálarheill íslensku þjóðarinnar á krepputímum varpaði Sigmundur upp þessari tölfu með skilmerkingu Eriksons á geðheilbrigði:

Skilmerki Eriksons frá 1950
Geðheilbrigði	Geðræn vandamál
Grundvallartraust	Vantraust
Frumkvæði	Efasemdir
Skýr sjálfsmynd	Sektartilfinning
Geta tengst öðrum náið	Skömmustukennd

Þá lauk Sigmundur Sigfússon máli sínu með eftirfarandi orðum: „Sálarheill þjóðarinnar tel ég undir því komna að okkur takist að læra af reynslunni og rifja upp gömul og góð gildi [en] firringin og sýndarveruleikinn víki.“ (glæra 17)

Framsaga Péturs Maacks Þorsteinssonar

Á eftir ræðu geðlæknisins tók sálfræðingurinn við. Hann hóf mál sitt á að ítreka það að atvinna væri grunnforsenda sálarheillar. Af þessum ástæðum byrjaði Pétur á að skoða tölur varðandi atvinnuleysi síðasta áratuginn eða frá 2000/2001 til loka ársins 2009. Þessi yfirlit eru á gærum sem má finna í krækju, merktri Pétri, í lok þessarar færslu.

Fyrsta glæran sýndi heildaratvinnuleysi frá janúar 2001 til nóvember 2009. Það kemur sennilega engum á óvart að þar kom fram að atvinnuleysi jókst gríðarlega í október 2008. Næsta glæra sýndi hlutfall langtímaatvinnu- leysis af atvinuleysi á síðustu níu árum eða frá febrúar 2000 til nóvembers á síðasta ári. 

Yfirlitið sýnir að þetta hlutfall hefur lengst af rokkað frá því að vera rétt rúmlega 10% til tæplega 40%. (sjá glæru 2) Síðasta sumar fór þeim sem voru búnir að vera atvinnu- lausir lengi hins vegar fjölgandi og hlutfall þeirra meðal atvinnulausra fór upp fyrir 50% sl. haust.

Þriðja glæran sýnir svo fjölda langtíma- atvinnulausra. Það er rétt að taka það fram að þetta hugtak á við þá sem hafa verið atvinnulausir í sex mánuði eða lengur. Af línuritinu á glæru 2 má sjá að undanfarin ár hefur hlutfall þeirra sem eru að glíma við langtímaatvinnuleysi oftast verið á bilinu 20-30%. Þessari tölu þarf að ná niður fyrir 10% samkvæmt því sem kom fram í máli Péturs.

Þegar tölurnar á bak við þessar hlutfallstölureru skoðaðar kemur í ljós að fjöldinn sem um er að ræða hefur rokkað frá nokkrum hundruðum til tæplega 2000 manns. Í ársbyrjun 2008 voru þetta 438 einstaklingar en frá því í ársbyrjun 2009 hefur þessi hópur farið ört vaxandi og taldi 7.394 einstaklinga í nóvember á síðasta ári.

Pétur benti á að það væru langtímaatvinnulausir sem væri ástæða til að hafa mestar áhyggjur af varðandi andlega líðan. Hann velti því hins vegar fyrir sér hvort það væri endilega þannig að andleg líðan þeirra væri eitthvað verri en annarra hópa? Til útskýringar þessum vangaveltum varpaði hann upp þessari mynd:
Í stuttu máli á þessi mynd að undirstrika það að líðan eða viðbrögð eru háð því hvernig hver og einn hugsar eða túlkar atburðinn sem hann upplifir. Í þessu samhengi benti Pétur á að „það hefði verið áfall að missa vinnuna þegar allir sem vildu hafa vinnu höfðu kost á því að vera í vinnu. Hins vegar er margt sem bendir til þess að túlkunin á því að missa vinnuna hafi breyst þegar fleiri eru í þeim sporum að vera atvinnulausir.“

Á síðustu glæru Péturs koma fram þau samflélagslegu viðbrögð sem eru fyrir hendi hér (sjá glæru 5). Þetta eru þær leiðir sem atvinnulausir geta nýtt sér. Mörg úrræði hafa verið kynnt í því sambandi en það er spurning hvernig til tekst. Tíminn einn getur leitt það í ljós en miðað við reynslu Finna er of snemmt að draga nokkrar ályktanir auk þess sem það vantar rannsóknir og/eða að draga saman þær staðreyndir sem þegar liggja fyrir um sálarástand þjóðarinnar og tengsl þess við kreppuna.

Pétur sagði að ef hann talaði bara út frá sjálfum sér þá fyndi hann fyrir neikvæðum áhrifum þess að fylgjast of náið með fréttum undangegna mánuði. Hann sagði að ef hann kynntist samfélaginu bara í gegnum fjölmiðla væri veruleikinn vissulega svartur en þegar hann liti í kringum sig gengi lífið í aðalatriðum sinn vangagang. Af þessu dró hann þá ályktun að það væri vænlegast fyrir sálarheill þjóðarinar að einbeita sér að einhverju heilbrigðara en fréttafluttningi fjölmiðlanna. Það væri a.m.k. nauðsynlegt að finna eitthvert mótvægi.

Framsaga Þuríðar Lilju Rósenbergsdóttur

Þuríður byrjaði ræðu sína á því að kynna hlutverk náms- og starfsráðgjafa. Þar dró hún m.a. fram að þeir veita margvíslega ráðgjöf varðandi þætti sem lúta að náminu sjálfu og svo persónulegum málefnum nemenda.

Varðandi það hvort hún eða kollegar hennar í öðrum grunnskólum á Akureyri merktu einhverjar breytingar á líðan barna eftir hrun sagði Þuríður að engar rann- sóknir hefðu farið fram á þessu en þó mætti vel greina aukin kvíðaeinkenni og óöryggi hjá börnum. Auk þess sem mál virðast vera orðin þyngri nú en áður og krefðust þar af leiðandi meiri tíma.

Hún benti á að of snemmt væri að segja til um hvort hér væru bein orsakatengsl en þó væri rökrétt aðálykta að þar sem varnir voru veikar fyrir hrun megi búast við því að vandamálin í kjölfar þess aukist eða þyngist. Þurríður tók fram að við mættum „ekki útloka áhrifin sem ástandið getur haft á börn og unglinga.“ (glæra 6 sem er í krækju neðst i þessari færslu merkt Þurríði)

Vandamál barna koma eðlilega snemma fram í skólunum og samkvæmt því sem Þurríður sagði þá hefur dregið mjög úr ásókn í gjaldskylda þjónustu í grunnskólunum í bænum. Þuríður dró þá ályktun að ein ástæða þessa kynni að vera sú að önnur gildi eru við lýði nú sem hafa e.t.v. áhrif á börn. Þó benti hún á að gjaldskráin hefði hækkað og meira bæri á því að það þyrfti að ganga á eftir greiðslum fyrir umrædda þjónustu.

Þuríður lauk máli sínu á því að segja að það væri „ekkert lögmál að kreppan hafi neikvæð áhrif á börn. Það er undir hinum fullorðnu komið. Hvernig þeir taka á málunum og hvernig þeir kjósa að standa að málefnum barna.“

Fjölbreytt pallborð

Það voru sjö einstaklingar sem sátu í pallborði. Auk Sigmundar Sigfússonar, geðlæknis, og Péturs Maacks Þorsteinssonar, sálfræðings, voru það eftirtaldir:

• Steinunn Jónsdóttir, náms- og starfsráðgjafi í Brekkuskóla.
• Þorsteinn E. Arnórsson, þjónustufulltrúi Einingar-Iðju.
• Guðrún Sigurðardóttir, framkæmdarstjóri Fjölskyldudeildar Akureyrarbæjar.
• Hafsteinn Jakobsson, framkvæmdarstjóri Rauða krossins á Akureyri.
• Jóna Lovísa Jónsdóttir, prestur í Akureyrarkirkju og framkvæmdarstjóri Æskulýðssambands Þjóðkirkjunnar. 

Fundarstjóri gaf þeim sem voru í pallborðinu og höfðu ekki verið með framsögu tækifæri til að bregðast við yfirskrift fundarins svo og því sem hefði komið fram í máli ræðumannanna hér á undan.

Jóna Lovísa sem var fulltrúi kirkunnar byrjaði. Henni fannst túlkun Péturs athyglisverð varðandi áhrif þess hvernig þeir sem yrðu fyrir atvinnumissi upplifðu það að missa vinnuna. Hún tók undir það að það væri eins og einhver viðhorfsbreyting væri að eiga sér stað. Fólk væri yfirvegaðra í ástandinu en hefði verið reiknað með fyrirfram.

Hún benti líka á að margir sem hafa ekki efni á að sækja sér þjónustu hjá geðlæknum og sálfræðingum leita til kirkjunnar í staðinn.

Hafsteinn, sem kom frá Rauða krossinum, benti á að „maðurinn er duglegur að aðlaga sig að aðstæðum. Það er kannski það sem við erum að horfa upp á núna.“ Mörg verkefni sem Rauði krossinn kemur að sem lúta að því að sporna gegn því að skjólstæðingar þeirra verði fyrir félagslegri einangrun. Hann minnti á að við „sjáum ekki fyrir endann á verkefninu“ sem við blasir og sagði mikilvægt að við nýttum okkur það sem aðrir hafa farið í gegnum á undan okkur; t.d. Finnar.

Guðrún, sem var fulltrúi Fjölskyldudeildar Akureyrarbæjar, sagði að hingað til merktu þau hjá Fjöldskyldudeildinni engin bein áhrif sem mætti beinlínis tengja við hrunið. Þróunin milli áranna 2008 til 2009 væri alveg sambærileg við þá sem var á milli áranna þar á undan. Miðað við þær umsóknir sem bærust hefði ekki orðið merkjanleg fjölgun í hópi þeirra sem glíma við fjárhagsörðugleika. Það er hins vegar spurning hvort einhver viðhorfsbreyting hafi þarna eitthvað að segja. Skýringuna má e.t.v. rekja til þess að fólk gerir minni kröfur en áður eða aðlagi sig frekar að aðstæðunum.

Guðrún, tók það fram að hún hefði áhyggjur af unga fólkinu sem væri á atvinnuleysisskrá en hefði aldrei verið í vinnu áður og hefði því engan bótarétt.

Þorsteinn var fulltrúi verkalýðsfélagsins Einingar Iðju. Hann byrjaði á að fara yfir atvinnuleysistölur á svæðinu. Hægt er að sjá nýjustu tölur um atvinnuleysi á Akureyri svo og landinu öllu hér. Þorsteinn vakti athygli á átakinu Ungt fólk til athafna sem er verið að hrinda í framkvæmd hér á Akureyri um þessar mundir en stendur til að ýta úr vör um allt land. Það má lesa nánar um þetta átak í Vikudegi en eftirfarandi er einmitt tekið þaðan:

Átakið [...] nær til fólks á aldrinum 18 til 24 ára.  Á starfssvæði Vinnumálastofnunar á Norðurlandi eystra eru um 250 ungmenni á atvinnuleysisskrá. Markmiðið er að tryggja að enginn verði atvinnulaus lengur en þrjá mánuði án þess að bjóðast vinna eða virkniúrræði. Ungu fólki án atvinnu bjóðast námstækifæri í framhaldsskólum, eða á vegum símenntunarstöðva, ný starfsþjálfunarpláss og störf við átaksverkefni. Einnig verður boðið upp á sjálfboðaliðastörf, ný pláss á vinnustofum, ásamt endurhæfingar- og meðferðarúrræðum. (sjá fréttina undir krækunni hér að ofan sem er merkt Vikudegi)

Auk þess benti Þorsteinn á Starfsendurhæfingarsjóð en hlutverk hans „er að draga úr líkum á því að launafólk hverfi af vinnumarkaði vegna varanlegrar örorku, með aukinni virkni, eflingu endurhæfingar og öðrum úrræðum.“ Sjóðurinn er þegar kominn með tvo ráðgjafa hér á Akureyri . Það má fræðast enn frekar um markmið, úrræði o.fl. á virk.is

Þorsteinn lauk máli sínu á því að undirstrika miklvægi þess að þeir sem eru atvinnulausir skrái sig í stéttarfélag til að öðlast réttindi. Í því sambandi benti hann á að aðeins rúmlega helmingur þeirra sem eru atvinnulausir nú eru í stéttarfélagi.

Steinunn, sem er náms- og starfráðgjafi í grunnskóla, tók sæti í pallborði í stað Þurríðar Lilju. Hún hafði litlu við það að bæta sem fram hafði komið í máli hennar enda höfðu þær unnið saman að fyrirlestrinum. Hún vék þó talinu að brottfalli nemenda úr námi. Hún benti á að það er ástæða til að velta fyrir sér hvað tekur við hjá því unga fólki sem fellur úr skóla. Hver eru réttindi þeirra og hvert geta þau leitað?

Víða komið við í fyrirspurnum og umræðunum

Eins og áður sagði voru fundargestir i kringum fjörutíu manns. Eftir að fundarstjórinn opnaði fyrir umræður tóku margir þeirra til máls og komu víða við. Sá fyrsti vildi meina að svartsýnisrausið í fjölmiðlunum væri sjálfstæður hluti þess vanda sem við væri að glíma um þessar mundir. 

Bæjarstjórnarmaður, sem sótti fundinn, vakti athygli á því hve stór hluti þeirra sem eru atvinnulausir eru karlmenn og lýsti yfir áhyggjum sínum varðandi það hvernig ætti að virkja þennan hóp.

Sigurbjörg Árnadóttir var einn fundargesta.  Margir muna eflaust eftir því að hún vakti athygli á alvarlegum afleiðingum viðbraðga finnskra stjórnvalda við kreppunni þar í landi og varaði íslenska ráðamenn við því að feta sömu slóð og Finnar í kjölfar efnahagshrunsins hér haustið 2008. Miðað við umræðuefnið og það að framsögumennirnir, einkum Sigmundur, vísuðu hvað eftir annað til reynslu Finna kom það ekki á óvart að Sibba, sem bjó í Finnlandi á tíma finnsku kreppunnar, fyndi sig knúna til að leggja eitthvað til umræðunnar. 

Hún tók líka til máls og benti á að það væri rétt að það væri margt líkt hér á landi nú og var í Finnlandi. Einkum viðbrögð stjórnvalda. Afleiðingar þeirra hér yrðu sennilega þær sömu og þar. Hún undirstrikaði það að of stuttur tími væri liðinn til að félagslegar og andlegar afleiðingarnar á þjóðina væru komnar í ljós en miðað við afleiðingarnar í Finnlandi væri mikil ástæða til að hafa áhyggjur af börnum og unglingum. Hún minnti líka á að þeir væru margir hér á landi sem ættu mjög erfitt í dag þó það væri ekki komið upp á yfirborðið.

Kona meðal áheyrenda sem sagðist vera komin frá Aflinu, sem eru samtök hér á Akureyri gegn kynferðis- og heimiliofbeldi (þessi krækja vísar á heimasíðu Aflsins), benti á að samkvæmt þeirra heimildum hefur heimilisofbeldi aukist í kjölfar hrunsins. Börn kvarta t.d. meira undan líkamlegu ofbeldi. Hún benti líka á að það væri mikið um konur af erlendu bergi brotnar í þessu bæjarfélagi sem þær næðu ekki til og undirstrikaði að það mætti ekki gleymast að það væri mikið um falin vandamál sem mætti rekja til ástandsins sem enginn vissi um en yrði að gera ráð fyrir.

Einn fundarmanna, sem hafði búið erlendis á nýliðnum uppgangstímum en snúið heim um það leyti sem allt hrundi, benti á að hann hefði fylgst með úr fjarlægð og litist mjög illa á þá þróun sem hann varð vitni af. Í því framhaldi vildi hann koma því á framfæri að það væri nauðsynlegt að við veltum því fyrir okkur hvað væri eðlilegt ástand þjóðar? og hvort aðdragandi efnahagshrunsins hafi verið eðlilegt ástand?
Nú var komið að því að gestir í pallborði fengju tækifæri til að bregðast við spurningum og athugasemdum fundargesta.

Steinunn tók undir það sem hafði komið fram að umræðan í fjölmiðlum væri mörgum erfið.

Pétur vildi meina að margir fjölmiðlamenn hefðu ekki síður tekist á við alvarlegt áfall í kjölfar hrunsins. Hann sagði það erfitt og jafnvel mannskemmandi að þurfa að halda sig í þeirri umfjöllun sem nú færi fram á vettvangi fjölmiðlanna. Hann taldi þó að sjálfbjargarviðleitnin myndi bjarga þjóðinni. Tækifærismennskan sem er hin hliðin á sjálfsbjargarviðleitninni kom okkur hins vegar í þetta.

Næst vék hann að brottfalli frá námi á milli skólastiga, þ.e. grunnskóla og framhaldsskóla, sem hann sagði meira hér en annars staðar. Við þær aðstæður sem við búum við núna á vinnumarkaðinum sitjum við uppi með mjög stórt hlutfall ósérhæfðs vinnuafls meðal ungs fólks. Þetta er vandamál sem þarf að huga sérstaklega að.

Sigmundur sagði það nauðsynlegt að fjölmiðlar fjölluðu um það sem fram færi í samfélaginu og það væri okkur, almenningi, líka nauðsynlegt að fylgjast með. Við þyrftum á því að halda að sjá að stjórnmálamennirnir eru ekki í jafnvægi til að ýta undir gagnrýni okkar. Við hrunið voru stjórnmálamennirnir greinilega í losti og enn meiri afneitun en við sem vorum að fylgjast með.

Þá vék hann aftur að reynslu Finna og undirstrikaði að við ættum að læra af henni. Það brýnasta núna er að spyrna gegn niðurskurði í heilbrigðisþjónustunni og þar með geðheilbrigðisþjónustunni.

Þorsteinn brást við orðum bæjarstjórnarmannsins sem lýsti yfir áhyggjum sínum yfir því hvort og hvernig væri hægt að koma á móts við þann stóra hóp karlmanna sem eru nú á atvinnuleysisskrá. Hann sagði að í þessum hópi væru karlmenn úr verktakageiranum, byggingaiðnaðinum, bílstjórar og þeir sem hefðu unnið á stórum jarðvegsvinnutækjum auk ófaglærðra. Hann sagði að vissulega hefði það verið skoðað hvernig ætti að mæta þessum hópi. Nýlega hefði verið óskað eftir hugmyndum frá þeim sem mynduðu þennan hóp af starfi sem þeir gætu fundið sig í.

Varðandi það sem kom fram hjá konunni sem talaði fyrir hönd Aflsins sagði hann að hann hefði vissulega áhyggjur af stöðu þeirra kvenna sem sættu heimilisofbeldi og væru einangraðar heima hjá sér. Hins vegar væri erfitt að finna leiðir til að ná til þeirra ef þær gæfu sig ekki fram sjálfar.

Guðrún tók undir það sem hafði komið fram um það að þeir sem ynnu að velferðarmálum í samfélaginu þyrftu að vera vel vakandi og fylgjast gaumgæfilega með. Hún hafði hins vegar áhyggjur af áhrifum neikvæðrar umfjöllunar fjölmiðla og sagði að þetta atriði hefði m.a. verið rætt innan Almannaheillanefndar.

Hún tók undir það sem kom fram í máli Þorsteins og bætti því við að áætlun um það hvernig mætti bregðast við hinum stóra hópi karla sem nú væru atvinnulausir væri í undirbúningi hjá Vinnumálstofnuninni og Starfsendurhæfingarsjóði.
Fulltrúi bæjarstjórnar sem hafði velt fyrir sér stöðu karla á afvinnuleysisskrá spurði hvort þeir sem væru komnir út af bótum væru í sama ferli og hinir sem væru þar enn og hvort það hefði verið eins mikil neyð hér fyrir jólin og í Reykjavík.

Jóna Lovísa sagði að það hefði orðið 60% á umsóknum hjá kirkjunni frá því um jólin í fyrra. Fólk sem lendir á milli og fær þess vegna ekki aðstoð annars staðar leitar til kirkunnar.

Hafsteinn sagði að það hefði orðið nokkur aukning á milli ára hjá Mæðrastyrksnefndinni. Það hefðu verið um 300 sem hefðu fengið aðstoð í fyrra en um 400 fyrir þessi jól.

Guðrún vildi benda á að þröskuldurinn hefði sennilega lækkað þannig að fólk sækti frekar um aðstoð nú en áður svo væru það líka einhverjir sem færu á alla staði sem veittu aðstoð.

Jóna Lovísa bætti því við að það væri mikilvægt að þær stofnanir sem sinntu aðstoð af því tagi sem um var að ræða ynnu saman. 

Steinunn tók í sama streng og bætti því við að það væri mikilvægt að stoppa upp í götin í kerfinu þannig að þær stofnanir sem væru að vinna að því sama hefðu meira samband.

Það var að líða að lokum þessa fundar og fundarstjóri hvatti áheyrendur og gesti í pallborði til að bæta því við sem þeir væru að brenna inni með.

Sigurbjörg Árnadóttir tók aftur til máls og minnti á að afleiðingar kreppunnar í Finnlandi hefðu m.a. birst í aukningu sjálfsvíga og kulnunar í starfi meðal heilbrigðisstarfsfólks og kennara. Einkum hefði sjálfsvígstilfellum meðal ungra karla fjölgað. Þar hefðu heldur aldrei verið jafnmargir ungir öryrkjar eins og nú.

Einn fundargesta vildi vekja athygli á þeirri ályktun sem hann hafði dregið af því fram hafði komið á fundinum. Meginniðurstaða hans var sú að hér væri allt í þessu fína. Miðað við upplýsingarnar sem komu fram í máli framsögumanna og pallborðsgesta taldi hann ástæðu til bjartsýni á það að þjóðin kæmist heil í gegnum það ástand sem nú er uppi í samfélaginu.

Sigmundur brást við þessu og undirstrikaði að á þessu væru sannarlega tvær hliðar. Honum fannst fullsnemmt að fullyrða nokkuð um afleiðingarnar og minnti í því samhengi á það sem hefði orðið í Finnlandi. Að hans mati er það grundvallaratriði að efla traust á réttarfarið og dómsvöld til að tryggja sálarheill þjóðarinnar.

Hann sagðist horfa mikið til þess að hér fari fram almennilegt réttaruppgjör 1. febrúar n.k. í kjölfar birtingar á rannsóknarskýrslu Alþingis. Að hans mati er mikið undir því komið að það fari fram. Það er nauðsynlegt fyrir sálarheill þjóðarinnar en þó einkum fyrir ungt fólk. Ef réttaruppgjör fer fram horfir það upp á það að hér gildi engin norm.

Hafsteinn átti síðasta orðið á þessum fundi og talaði út frá því sem hafði komið fram í máli Sigmundar hér á undan og líka fyrr um kvöldið. Hann sagði að samkvæmt leiðbeiningum Símaskráarinnar væru viðbrögðin við jarðskjálftum þau að skríða undir borð. Það færi því vel á því að undirstrika að „viðbrögðin við kreppu væru þau að skríða undan borðum.“

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Glærur Sigmundar Sigfússonar
• Glærur Péturs Maacks Þorsteinssonar
• Glærur Þuríðar Lilju Rósenbergsdóttur