Borgarafundur: Böðlar eða bjargvættir

6.12.2009 | 00:36

Það hefur dregist heldur lengi að ég geri grein fyrir síðasta borgarafundi sem var haldinn hér á Akureyri laugardaginn 21. nóvember síðastliðinn. Yfirskrift fundarins var: Böðlar eða bjargvættir en tilgangur hans var að fjalla um veru Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hér á landi út frá eftirfarandi spurningum:

Hvort er líklegra að vera sjóðsins hér á landi verði þjóðinni til bölvunar eða blessunar?
Þjónar sjóðurinn hagsmunum þjóðarinnar, íslenskra fjármálastofnana og stórfyrirtækja eða erlendra fjárfesta?
Vinnur Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn með stjórnvöldum eða stjórnar hann þeim á bak við tjöldin?
Gætum við kannski komist af án hans?

Þrír framsögumenn voru á fundinum. Einn sem mælti á móti veru hans hér, einn sem sá ekki annan kost í stöðunni en þiggja aðstoð hans og þriðji sem kynnti niðurstöður könnunar sem hann hafði gert meðal þingmanna og svör sem hann hafði fengið hjá Franek Rozwadowski við nokkrum spurningum varðandi sjóðinn og stefnu hans. Fundarstjóri á þessum fundi var Edward H. Huijbens.

Þess má geta að fundartíminn hafði verið valinn sérstaklega svo Steingrímur J. Sigfússon hefði möguleika á að mæta og taka þátt. Við buðum reyndar líka öllum þingmönnum kjördæmisins svo og heilbrigðisráðherra. Svar barst frá öllum nema Kristjáni Möller og Birki Jóni Jónssyni. Engin, hvorki ráðherrar eða þingmenn, mættu á fundinn.

Í upphafi fundarins benti Edward á ástæðu þessa óvenjulega fundartíma og tók það fram að þeir sem svöruðu fundarboðinu hefðu allir afþakkað vegna ýmis konar skuldbindinga annars staðar.

Í þessu samhengi þykir mér ástæða til að taka það fram að tveir framsögumannanna sem tóku þátt í þessum fundi búa á Stór-Reykjavíkursvæðinu. Þeir kostuðu ferðalög sín hingað norður sjálfir og tóku því ákaflega ljúfmannlega þegar við færðum fundinn fram á laugardag í stað fimmtudagskvölds en vissulega voru það þeim vonbrigði að enginn stjórnmálamannanna sæi sér fært að mæta.

En þá að framsögunum sem var í höndum eftirtaldra:

Jakobína Ingunn Ólafsdóttir, stjórnsýslufræðingur
Gunnar Skúli Ármannsson, læknir á Landsspítalanum
Gísli Aðalsteinsson, hagfræðingur og forstöðumaður skrifstofu
fjármála hjá Sjúkrahúsinu á Akureyri

Framsaga Jakobínu Ingunnar Ólafsdóttur

Jakobína talaði út frá glærum sem ég setti sem viðhengi neðst í þessari færslu. Yfirskrift þeirra er „Uppspretta valds á Íslandi“ en í fyrirlestri sínum velti hún upp þeirri spurningu hver færi með hin raunverulegu völd hér á landi og kynnti svör sitjandi þingmanna við þessari spurningu svo og niðurstöður úr viðtali við Franek Rozwadowski, sendifulltrúa AGS hér á landi.

Jakobína hóf mál sitt á eftirfarandi orðum:

Okkur er kennt í barnaskóla að á Íslandi sé lýðræði og að löggjafarvaldið sé hjá kjörnum fulltrúum okkar á Alþingi. Okkur er kennt að eftir baráttu hafi þjóðin öðlast fullveldi fyrir um sextíu og fimm árum síðan.
Eftir bankahrunið og sérstaklega eftir að ný ríkisstjórn tók við hef ég velt því fyrir mér hvernig valdaþræðirnir liggja í samfélaginu og ég hef spurt hvort á Íslandi ríki lýðræði. Það er óskýrt hvert má rekja ákvarðanir sem virðast vera ákvarðanir yfirvalda og það er óskýrt hverra hagsmuna er verið að gæta. Sjaldan virðast hagsmunir almennings vera í fyrirrúmi.

Jakobína sagði að það væri forvitnitlegt að skoða hverjir tækju ákvarðanir í sambandi við t.d. eftirtalið:

Hvort við sækjum um ESB.
Hvort ríki veitir ríkisábyrgð í sambandi við einkaskuldir.
Hvenær gjaldþrot ríkisins er viðurkennt.
Hverjir greiði skuldir hverra?
Eignir hverra njóti verndar og hverra verði fórnað.
Hvernig lífeyrissparnaði launamanna verði varið.
Hverjir fái að veiða fiskinn í sjónum.
Hvort byggja eigi stóriðju sem hverfur með auðlindarentu úr landi. (sjá glæru 2)

Af þessu tilefni ræddi hún við nokkra núverandi þingmenn. Samkvæmt svörum þeirra eru það ýmis hagsmunasamtök eins og LÍÚ, ASÍ og Samtök atvinnulífsins sem fara með völdin hér á landi ásamt Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Þeir þingmenn sem Jakobína ræddi við voru líka sammála um að sjálfir hefðu þeir lítil völd. (sjá glæru 3)

Ástæðan fyrir því að AGS hefur náð hér völdum er að sögn Jakobínu: „raunveruleg eða ímynduð fjárþörf íslenska ríkisins. Aðferðafræðin við að ná ítökum er bæði hugmyndafræðileg (kenningar um traust) og formlega (alþjóðasamningar)“.

Innan áætlunar Alþjóðagjaldeyrissjóðinn sem ríkisstjórnin gekkst inn á með því að gera samning við sjóðinn er að: endurreisa bankana, styrkja gjaldmiðilinn og eyða fjárlagahalla. Með samningi sínum við sjóðinn hefur ríkistjórnin hins vegar bundið hendur sínar til að bregðast við: fólksflótta, ósanngjarnri eignatilfærslu, sölu auðlindanna og óréttlæti.

Með öðrum orðum: „Ríkisstjórnin hefur ekki vald til þess að sporna við hættum sem steðja að þjóðinni ef nauðsynlegar aðgerðir brjóta í bága við markmið prógrams alþjóðagjaldeyrissjóðsins.“ Í þessu samhengi undirstrikaði Jakobína það sérstaklega að réttlæti rúmaðist greinilega ekki inni í prógrammi AGS. Það þyrfti að víkja fyrir skilvirkni prógrammsins sem ætti að tryggja hagsmuni fjármunanna.

Máli sínu til rökstuðnings er eftirfarandi listi sem dregur fram hugmyndafræðina sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn vinnur út frá hér á landi:

Stöðugleika í samfélaginu er aðeins hægt að grundvalla út frá forsendum fjármálakerfisins.
Fjármálakerfið er forsenda atvinnulífsins.
AGS nýtur trausts út á við.
Það skaðar orðspor Íslands að vera ekki í prógrammi sjóðsins.
Það eykur traust út á við að skattgreiðendur séu gerðir ábyrgir fyrir spilafíkn auðmanna.
Það eflir gjaldmiðilinn að skulda mikið í gjaldmiðlinum. (sjá glæru 7)

Í framhaldinu kynnti Jakobína það sem þingmennirnir sem hún ræddi við höfðu að segja um AGS og þar bar hæst það að þeim fannst „vanta gagnrýni á sjóðinn bæði hjá stjórnvöldum og aðilum vinnumarkaðarins.“ Um valdhafana höfðu þeir það að segja að leyndarhyggjan væri ráðandi en „foringjahyggjan með innbyggðri hjarðhegðun hefði verið uppskriftin að hruninu.“

Í viðleitni sinni til að fá úr því skorið hver færi með hin raunverulegu völd á Íslandi fór Jakobína á fund Franek Rozwadowski, sendifulltrúa AGS á Íslandi, og spurði hann nokkurra spurninga. Það sem vakti einkum athygli hennar í svörum hans var annars vegar það að hann sagði það „Mest um vert að fólk fái að safna auði“ og hitt að hann viðurkenndi það „að réttlæti rúmaðist ekki innan stefnu sjóðsins.“

Undir lok ræðu sinnar velti Jakobína því upp hvað Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn skildi eftir sig þegar hann færi héðan. Hennar niðurstaða er þessi:

Icesave-reikningur upp á 500 til 1.000 milljarða sem verður baggi á efnahagslífi þjóðarinnar.
Ef farið verður í stóriðjuframkvæmdir munu þúsundir byggingaverkamanna missa vinnuna eftir nokkur ár eða þegar þeim framkvæmdum verður lokið.
Eftir hrikalegan niðurskurð mun velferðarkerfið grotna niður eins og annað sem ekki er haldið við.
Niðurstaðan verður eftirfarandi spírall: Landsflótti => meiri niðurskurður => landsflótti ... = Vítahringur sem leiðir til stöðnunar. (sjá glæru 13)

Ræðunni lauk hún svo með þessum orðum: „Reiknikúnstir fela í sér þunnar útskýringar. Í umræðunni er hulu sveipað yfir áhrif á hið raunverulega mannlíf í samfélaginu með meðaltölum og súpertölum sem fáir skilja!“

Áður en ég sný mér að ræðu næsta ræðumanns langar mig til að benda þeim sem vita það ekki nú þegar að Jakobína er mjög ötull bloggari eins og sjá má hér.

Framsaga Gunnars Skúla Ármannssonar

Eins og allir þeir sem hafa fylgst með bloggi Gunnars Skúla vita þá er hann harður andstæðingur Alþjóðagjaldeyrissjóðsins enda telur hann að áframhaldandi vera hans hér á landi muni leiða okkur í enn verri ógöngur en orðið er. Gunnar er líka einn af þeim fáu sem hafa kynnt sér skýrslu AGS varðandi veru hans hér ýtarlega. Auk þess hefur hann skoðað það gaumgæfilega hvaða áhrif vera hans hefur haft í öðrum löndum.

Gunnar talaði út frá glærum en þær setti ég sem viðhengi neðst í þessari færslu eins og glærur Jakobínu hér á undan. Í upphafi framsögu sinnar tók hann það fram að afleiðingarnar að veru AGS hérlendis yrðu enn alvarlegra hrun. Hann benti t.d. á það hvernig krafa sjóðsins um að öll vernd fyrir innlenda starfsemi skyldi skilyrðislaust afnumin bitnaði á garðyrkjubændum þannig að nú stefnir í að Íslendingar verið að flytja inn allt það grænmeti sem við neytum.

Þessar sagði Gunnar Skúli vera afleiðingarnar sem fylgdu því að þiggja aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins:

Yfirskuldsetning þjóða => selja auðlindir.
Dýpri kreppa.
Landflótti.
Atvinnuleysi eykst.
Fátækt eykst.
Heilbrigði og menntun versnar. (sjá glæru 4)

Í framhaldinu vísaði Gunnar í nokkrar tölulegar staðreyndir (sjá glærur 5-9). Eins og þær að í Lettlandi var búið að loka 13 af 72 sjúkrahúsum 1. okt. sl. Í sambandi við það hvernig væri hægt að meta áhrif af veru Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á versnandi heilsufar benti Gunnar Skúli á að útbreiðsla berkla væri góður mælikvarði á það hversu vel gengur að vinna á móti dreifingu annarra smitsjúkdóma.

Eins og sést vel á þessari mynd, sem er tekin frá lýðheilsustöð í Oxford og sýnir útbreiðslu berkla í heiminum, er áberandi fylgni milli þess að þiggja lán hjá AGS og ráða ekkert við útbreiðslu berkla. Þessi mynd rökstyður með öðrum orðum það sem Gunnar Skúli segir um að verri heilbrigðisþjónusta sé óhjákvæmilegur fylgifiskur þess að þiggja lán hjá AGS. Ástæðan er sú að með því þurfa ríki að gangast undir sérstakt prógramm sem gerir ráð fyrir gífurlegum niðurskurði í allri opinberri þjónustu. Þar með talið heilbrigðisþjónustu.

Næst vék Gunnar Skúli að vaxtagjöldum ríkisins frá árunum 2005 til 2014 miðað við skýrslu AGS. Hann minnti á að við yrðum að borga lánin í erlendri mynt en að gjaldeyrir fáum við fyrst og fremst úr sjávarútveginum og ferðamannaiðnaðinum. Hann benti á að þegar áætlanir AGS um vöruskiptajöfnuð íslenska ríkisins væru skoðaðar ofan í kjölinn væri ljóst að ekkert verði afgangs til að flytja inn - þ.m.t. grænmeti. (Sjá glærur 10-13)

En hvað er þá til ráða? Svar Gunnars Skúla var einfalt. Eina ráðið er að senda fulltrúa Alþjóðagjaldeyrissjóðsins heim og afþakka aðstoð þeirra. Hann benti á að 27 ríki hefðu farið leið greiðslustöðvunar fremur en sitja uppi með leið AGS. Sú leið hefði reynst þeim mun farsælli lausn en sú að láta sjóðinn keyra efnahag landanna niður í enn verri stöðu.

Framsaga Gísla Aðalsteinssonar

Gísli hóf mál sitt á því að hann hefði verið búinn að undirbúa sig með ræðu sem hann hefði ætlað að flytja á þessum fundi en eftir að hann hafði hlýtt á hina framsögumennina sætu nokkrar spurningar eftir sem hann ætlaði að varpa fram og reyna að svara jafnóðum.

1. Er sjóðurinn að gæta hagsmuna eigenda sinna eða þjóðarinnar? Svar: Meginmarkmið sjóðsins er að tryggja það að við getum greitt.

2. Þurfum við á Alþjóðagjaldeyrissjóðnum að halda? Svar: Já, ef við viljum ekki verða gjaldþrota.

3. Til hvers þurfum við gjaldeyrisvaraforða? Svar: Það þarf að endurfjármagna mörg fyrirtæki sem eru að komast í þrot.

4. Hvað með Icesave? Er samhengi? Svar: Ekki beinlínis en til þess að við eigum fyrir Icesave þurfum við lán.

5. Berum við ábyrgð á Icesave? Svar: Ekki persónulega en við berum samfélagslega ábyrðg. Stjórnvöld Bretlands og Hollands eru sammála um að Íslendingum beri að borga skuldirnar.

Stóriðjuframkvæmdir eru forsenda þess að við getum greitt þessar skuldir. Orkufyrirtækin standa ekki undir sér og þess vegna verðum við að fá lán einhvers staðar frá til raforkuframkvæmda.

Pallborðið

Fyrirfram var gert ráð fyrir því að í pallborði sætu fjármálaráðherra auk annarra þingmanna úr kjördæminu en þar sem enginn þeirra sá sér fært að mæta á fundinn tóku framsögumenn sæti í pallborðinu líka og svöruðu fyrirspurnum úr sal en fyrst fengu þeir tækifæri til að bregðast við því sem hafði komið fram í framsögum hinna.

Gunnar Skúli notaði tækifærið og andmælti því sem kom fram í ræðu Gísla. Gunnar sagði það alveg á hreinu að fulltrúar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hefðu komið að því að teyma Íslendinga að samningaborðinu við Breta og Hollendinga vegna Icesave. Hann minnti á að Bretar og Hollendingar eiga fulltrúa í stjórn AGS.

Sjóðurinn mun halda í okkur lífinu út í hið óendanlega til þess eins að mjólka það sem er mögulegt ná út úr okkur. Það kemur nú þegar fram í því hvernig áætlanir sjóðsins um skuldaþol þjóðarinnar hækkar stöðugt í takt við hækkandi skuldatölur (sjá t.d. þessa frétt hér). Síðan bætti hann því við að það versta fyrir sjóðinn væri það að Íslendingar lýstu yfir gjaldþroti.

Fyrirspurnir úr sal

Það verður að segjast eins og er að þeir voru ekki margir fundargestirnir á þessum fundi eða ekki nema tuttugu. Það kom þó ekki í veg fyrir afar fjörlegar umræður.

Fyrsti áheyrandinn sem tók til máls benti Gunnari Skúla m.a. á það að honum fyndist hann draga upp alltof einfaldaða mynd þegar hann fullyrti að eina ráðið væri að segja Alþjóðagjaldeyrissjóðnum upp. Hann yrði að útskýra hvað tæki við ef sú leið yrði farinn. Annar minnti á að bæði Michael Hudson og John Perkins hefðu sérstaklega varað við lánastefnu sjóðsins og afleiðingum þess að þiggja aðstoð hans.

Gísli Aðalsteinsson fékk orðið fyrstur og minnti á að Landsvirkjun væri komin í þrot og gæti þess vegna hvergi fengið lán. Ef ríkið byggði hins vegar upp gjaldeyrisvaraforða gæti það gengist í ábyrgð fyrir orkufyrirtækið.

Jakobína benti á að samkvæmt því sem hefði komið fram í viðtölum hennar við þingmennina þá væri stjórnkerfið hér á landi ónýtt. Íslenskur almenningur kýs ekki þá sem fara raunverulega með völdin í landinu. Þingmennirnir sem almenningur kýs eru valdalausir og þar af leiðandi kjósendur líka.

Í þessu samhengi benti hún á að hér færi fram ákveðinn heilaþvottur í sambandi við Icesave en þjóðin ber ekki ábyrgð á bönkum í Englandi og Hollandi. Hins vegar ber Brusselveldið ábyrgð. Þeir sköpuðu það umhverfi sem Icesave varð til í.

Gunnar ítrekaði að Íslendingar bæru ekki ábyrgð á Icesve. Ábyrgðin ætti að falla á innistæðutryggingarsjóð. Íslensku bankarnir borguðu inn á hann allan tímann eins og lög gerðu ráð fyrir. Hann minnti á að það væri bannað að ríkistryggja banka.

Varðandi það hvaða möguleikar væru í boði ef við segðum Alþjóðagjaldeyrissjóðnum upp þá benti hann á að við erum nú þegar tæknilega gjaldþrota. Það er þess vegna eðlilegast að við horfumst í augu við það og lýsum yfir gjaldþroti. Í slíkum tilvikum er samið við lánadrottna á allt öðrum forsendum og nokkuð einboðið að við fengjum eitthvað afskrifað.
Einn fundargesta hjó eftir því í málflutningi Jakobínu og Gunnars að þau sögðu að Íslendingar ættu ekki að borga Icesave og sagði það einsleita sýn að kenna alfarið Alþjóðagjaldeyrissjóðnum um Icesave-deiluna.

Jakobína svaraði og sagði að engar lagalegar forsendur væru fyrir því að Íslendingar tækju á sig Icesave-skuldbindingarnar. Hún sagði að henni fyndist íslensk stjórnvöld vera of hrædd við að taka ákvarðanir. Við verðum að átta okkur á því að við eigum í stríði þar sem við erum peð í gráum hildarleik.

Hún sagði að íslenskur almenningur ætti að hætta að láta fara svona með sig. Við ættum að hætta að láta segja okkur að við ættum að finna til sektar yfir því sem við berum enga ábyrgð á.

Gunnar benti á að það væri til upptaka úr breska þinginu, sem væri aðgengileginni á You Tube, þar sem Gordon Brown viðurkenndi að Bretar væru að nota Alþjóðagjaldeyrissjóðinn til að láta Íslendinga borga Icesave. (þar sem ég fann ekki þessa upptöku inni á You Tube vísa ég í þetta viðtal við Evu Joly þar sem hún vísar til þessara ummæla Gordons Brown)

Næsta fyrirspurn varðaði það hvort að við yrðum ekki að borga það sem við fengjum lánað eins og Icesave.

Jakobína minnti á að það væri ekkert sem benti til þess að þessir peningar hefðu nokkurn tímann komið til Íslands. Þvert á móti hefðu þeir farið út í breska hagkerfið og væru að skapa arð þar.

Eins og sést sköpuðust ekkert síður fjörugar umræður um Icesave-ábyrgðina en veru Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hér á landi en í lok fundarins dró fundarstjórinn, Edward H. Huijbens, umræðuna aftur að AGS og spurði um pallborðsgesti um það hvernig þeir sæju framtíðina fyrir sér með áframhaldandi veru sjóðsins hér á landi.

Jakobína spáði landsflótta og minnti á að erlend fjármálakerfi væru að leggja fullveldi Íslands að velli.

Gísli vildi meina að við okkur horfði sama niðurstaða bæði með og án AGS. Að hans mati eigum við að nýta okkur aðstoð Alþjóðagjaldeyrissjóðsins til að komast í gegnum næstu tvö til þrjú árin. Hann sagði það ekki tímabært að lýsa yfir gjaldþroti strax.

Gunnar sagði að það væri alveg óhætt að fullyrða að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn myndi halda í okkur lífinu eins lengi og það væri eitthvað af okkur að hafa. Við gætum þess vegna fengið meira og meira lán í gegnum sölu auðlindanna. Vera sjóðsins þýddi ekki aðeins það að skuldirnar hækkuðu upp úr öllu valdi heldur það líka að við glötuðum eignum okkar.

Að lokum minnti Gunnar Skúli á það að nýlega hefði það komið fram á Alþingi að núna flyttu fjórtán Íslendingar burt á dag! Hann reiknaði með að þessi tala ætti eftir að hækka ef ekkert væri að gert.

•v